Klasztory i zakony w średniowiecznej Polsce

Oparte na wieloletnich badaniach studium wybitnego polskiego mediewisty Jerzego Kłoczowskiego przedstawia złożoną historię powstania różnych wspólnot zakonnych na terenie dzisiejszej Polski od czasu pierwszych Piastów do początku XVI wieku.  Głównym tematem części pierwszej jest stworzenie podstaw życia zakonnego na ziemiach polskich w okresie od X do XII wieku oraz skomplikowane początki tego procesu. Poruszone tutaj zostały m.in. wątki takich postaci jak św. Wojciech czy św. Brunon z Kwerfurtu oraz pierwsze lokalizacje klasztorów benedyktynów, kanoników regularnych, cystersów i niektórych zakonów rycerskich jak johanici. Drugi rozdział zajmuje się etapem konsolidacji i stabilizacji zakonów. Szczególnie uwypuklono tutaj sukcesy zakonów żebraczych - franciszkanów i dominikanów. Ponadto autor omawia dalszy rozwój zakonu cystersów, a także umocnienie się pozycji kanoników regularnych. W oddzielnym podrozdziale ukazano historię zakonu krzyżackiego w basenie Morza Bałtyckiego w XIII i XIV wieku. Wiele miejsca Jerzy Kłoczowski poświęca również fenomenowi kobiet w ruchu zakonnym; bada  m.in. dlaczego zakony żeńskie miały wybitnie miejski charakter, a także wg jakich kryteriów przebiegała rekrutacja do nich. W ostatnim rozdziale autor analizuje funkcje religijne, pedagogiczne i intelektualne, które zakony spełniały w społeczeństwie polskim i jego elitach na przestrzeni wieków, a także ich zasadniczy wpływ na kształt kultury narodowej, a dzięki temu integrację Polski jako trwałej części europejskiej Res publica christiana. Objaśnia tutaj zasadniczą rolę zakonów żebraczych i ich homiletyki w programie wychowawczym dla średniowiecznego społeczeństwa w większości składającego się wówczas z  analfabetów. Ponadto podkreśla jak cystersi, zakony żebracze i żeńskie wspólnoty zakonne przyczyniły się do przyswojenia na ziemiach polskich chrześcijańskiego humanizmu i jak wpłynęły na wykształcenie się polskiego języka narodowego w XV wieku. Egzemplifikacją tego procesu jest postać franciszkanina obserwanta Władysława z Gielniowa - pierwszego wielkiego polskiego poety. Publikacja zawiera obszerny indeks miejscowości i osób, liczne tabele statystyczne, a także 14 mapek przedstawiających lokalizację różnych wspólnot zakonnych.

Jerzy  Kłoczowski, Klöster und Orden im mittelalterlichen Polen [Klio in Polen 15], Osnabrück 2013, 541 s.., EUR 48,- ISBN 978-3-938400-86-9