Przed stu laty w następstwie pierwszej wojny światowej w Europie Środkowo-Wschodniej powstało wiele nowych państw narodowych, które zastąpiły dawne wieloetniczne imperia. Choć ruchy narodowe przed wojną nie mogły jeszcze przewidzieć tych procesów, to począwszy od roku 1918 stały się one rzeczywistością w wielu regionach tej części Europy. Fakt, że historia powstania nowych państw bywa często retrospektywnie interpretowana teleologicznie, posłużył Maciejowi Górnemu za punkt wyjścia do refleksji nad społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami owych wydarzeń.
Pracownik naukowy NIH w Warszawie i profesor w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk przyjrzał się w wykładzie „Zanim wybuchła niepodległość. Europa Środkowo-Wschodnia 1914–1918”, wygłoszonym 15 marca 2018 r. w warszawskim NIH, m.in. zagadnieniom związanym z tożsamościami etnicznymi i sympatiami narodowymi w armiach walczących ze sobą podczas pierwszej wojny światowej w Europie Środkowo-Wschodniej. Za najważniejszy element wydarzeń uznał erozję armii z powodu podziałów etnicznych. Szczególną uwagę Maciej Górny poświęcił wzrostowi napięć społecznych wewnątrz imperiów pod koniec wojny – napięć, które wyładowywały się na przykład w strajkach i buntach więziennych. Jak wykazał, dążenia narodowe nie zawsze wysuwały się na pierwszy plan. Podobnie wybuchowy potencjał kryły w sobie problemy społeczne, więc wydarzenia mogły potoczyć się także w kierunku rewolucji społecznej. Górny uznał to za przykład wariantowości, która według niego charakteryzowała ówczesną sytuację. Tym samym podjął próbę krytycznego spojrzenia na powszechną narrację, zgodnie z którą rozwiązanie kwestii narodowej w Europie Środkowo-Wschodniej po zakończeniu pierwszej wojny światowej było nieuniknione. Starał się także uwolnić historiografię tego tematu z gorsetu teleologii historii narodowej.
Sprzeczne oceny zasygnalizowanych powyżej procesów transformacji społecznej nadały ton dyskusji po wykładzie. Mowa była o obecnych debatach wokół interpretacji polskiej historii, a zwłaszcza odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku jako historycznej konieczności lub przypadkowego efektu korzystnych okoliczności.
Impreza była częścią cyklu „Polsko-Niemieckie Spotkania Naukowe”, organizowanego przez Oddział Warszawski Societas Humboldtiana Polonorum we współpracy z Ambasadą Republiki Federalnej Niemiec w Warszawie, Przedstawicielstwem Niemieckiej Centrali Wymiany Akademickiej (DAAD) w Warszawie i Niemieckim Instytutem Historycznym w Warszawie.
