Żyjemy w okresie, w którym mobilizacja religijna i konflikty międzywyznaniowe znów stały się doniosłym globalnym wyzwaniem. Ten fakt skłonił Michaela G. Müllera, emerytowanego profesora historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie Marcina Lutra w Halle i Wittenberdze, do zastanowienia się w swoim „Wykładzie wtorkowym“ 30 stycznia 2018 r., czy i na ile XVI wiek z jego konfliktami religijnymi jest „odległym zwierciadłem” (termin wprowadzony przez Barbarę Tuchman w odniesieniu do XIV w.) współczesności.
Referent, obecnie członek Polskiego Instytutu Studiów Zaawansowanych Polskiej Akademii Nauk, dociekał przyczyn i okoliczności tworzenia się wyznań po reformacji. W obfitującym w fakty, niezwykle ciekawym wykładzie wykazał, że szesnastowieczne podziały wyznaniowe nie były bynajmniej bezpośrednim ani koniecznym skutkiem teologicznych i kościelnych konfliktów okresu reformacji. Zdaniem prof. Müllera były one raczej następstwem splotu czynników religijnych i pozareligijnych, przede wszystkim jednak politycznych. Niemiecki wariant konfesjonalizmu nie był też wbrew szeroko rozpowszechnionej opinii typem modelowym, lecz tylko jednym z wielu możliwych wariantów, które różniły się przede wszystkim politycznymi warunkami swego powstania. Niemiecki historyk wczesnej nowożytności zilustrował to porównaniem między Świętym Cesarstwem Rzymskim a Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Ważnym zagadnieniem było pytanie o autorytet świeckich władców w rozstrzyganiu o jedności lub podziale wyznań. Według sformułowanej przez prof. Müllera odpowiedzi decyzja o określeniu wyznania była przede wszystkim kwestią władzy politycznej.
Michael G. Müller był w latach 2002–2009 członkiem Rady Naukowej NIH w Warszawie, a w latach 2003–2008 jej przewodniczącym. Jego wystąpienie zainaugurowało cykl wykładów wtorkowych, do których wygłoszenia warszawski NIH zaprosił z okazji swego 25. jubileuszu niektórych byłych i obecnych członków Rady Naukowej.
