Żydowskie elity gospodarcze w Polsce od XIV do XVI wieku

Monografia, opublikowana przez Harrassowitz-Verlag oparta jest o pracę habilitacyjną, przedłożoną w 2010 roku na Uniwersytecie Marcina Lutra w Halle-Wittenberdze. Centralnym punktem analizy jest aktywność żydowskich elit gospodarczych i podmiotów nie-żydowskich oraz ich transkulturowe powiązania na trzech płaszczyznach: na arenie politycznej, ekonomicznej i administracyjnej. Autor przyjmuje perspektywę, w której historia żydowskich elit gospodarczych ujęta jest jako integralna część polskiej historii, która nie powinna być postrzegana jako oddzielny od niej, marginalny proces. W pierwszym rozdziale, pt. „Privilegien und Polemik” autor opisuje m.in., jak negocjowano normy prawne regulujące funkcjonowanie Żydów w gospodarczym życiu Polski i jakie podmioty brały aktywny udział w tym procesie. W drugiej części zanalizowana jest rola ludności żydowskiej w obrocie kredytowym (jako udzielający kredyty, ale również jako kredytobiorcy), w handlu dalekosiężnym oraz jako dzierżawców żup solnych, a także jej kontakty i interakcje z panującymi, ze szlachtą i mieszczanami, w rozmaitych konstelacjach. Autor bada tu, jak kształtowały się i zagęszczały w XV i XVI w. transkulturowe kontakty gospodarcze między Żydami i nie-Żydami. Szerokie spektrum badawcze obejmuje w tej części m.in. Kraków, Poznań, Lwów oraz Wielkie Księstwo Litewskie. Trzeci rozdział zajmuje się realizacją roszczeń władczych i sprawowaniem władzy poprzez administrację: polscy królowie, szczególnie na Rusi Czerwonej, Podolu i Wołyniu, nadawali Żydom urzędy w administracji podatkowej i celnej. Również w Krakowie żydowscy urzędnicy celni i skarbowi nie byli zjawiskiem wyjątkowym. Sprawując takie funkcje działali oni w obszarze administracji i gospodarki jako osoby odniesienia dla nie-Żydów. Jürgen Heyde stwierdza, że była to podstawa wykształcenia się między XIV a XVI wiekiem transkulturowo powiązanej elity, której żydowscy i nieżydowscy członkowie działali razem na wielu polach w obrębie Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Dr Jürgen Heyde jest referentem dyrektora Humanistycznego Centrum Historii i Kultury Europy Środkowo-Wschodniej na Uniwersytecie w Lipsku.

Jürgen Heyde, Transkulturelle Kommunikation und Verflechtung. Die jüdischen Wirtschaftseliten in Polen vom 14. bis zum 16. Jahrhundert [Quellen und Studien, t. 29], Wiesbaden 2014, 280 s., EUR 48,00, ISBN 978-3-447-10311-4