Badania historyczne w Polsce


Archiwa kościelne


Archiwum Archidiecezji Warmińskiej (do 1945 roku) oraz Archiwum Akt Nowych Archidiecezji Warmińskiej (od 1945 roku) w Olsztynie
Archiwum Archidiecezji Warmińskiej (do 1945 roku) oraz Archiwum Akt Nowych Archidiecezji Warmińskiej (od 1945 roku) w Olsztynie

Diecezja warmińska została założona 29 lipca 1243 roku jako jedna z czterech diecezji pruskich. 25 marca 1992 roku Stolica Apostolska w ramach reorganizacji Kościoła w Polsce podzieliła diecezję warmińską na archidiecezję warmińską i diecezje elbląską i ełcką. Zasób Archiwum obejmuje Archiwum Biskupie (z siedzibą w Braniewie, Ornecie, Lidzbarku Warmińskim, Olsztynie), Archiwum Kapituły Katedralnej (z siedzibą we Fromborku, Olsztynie), archiwa poszczególnych parafii, dokumenty miast warmińskich, Archiwum Kolegiaty Dobromiejskiej, Archiwum Kolegium Wikariuszowskiego we Fromborku. Archiwum Akt Nowych gromadzi dokumenty powstałe po 1945 roku, m.in. duplikaty ksiąg metrykalnych, dokumenty finansowe i administracyjne duszpasterstw diecezji, dokumenty parafialne i teczki personalne zmarłych księży.

Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku
Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku

Z zespołów Archiwum Historycznego należy wymienić: oryginalne dokumenty z okresu staropolskiego, akta poszczególnych parafii, akta klasztoru w Klimówce, akta archidiakonatu i dekanatu białostockiego, fragmenty archiwaliów wileńskich dotyczących czasów II wojny światowej, Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Stefana Batorego i wileńskiego Seminarium Duchownego, Archiwum Kurii Arcybiskupiej w Białymstoku. Archiwum posiada także fragmenty archiwaliów parafii z dawnej archidiecezji wileńskiej, wspomnienia i pamiętniki księży diecezji wileńskiej, zbiór kartograficzny i fotograficzny.
Archiwum Metryczne posiada odpisy aktów chrztu, ślubu i zgonu z poszczególnych parafii. Zbiór ksiąg metrycznych obejmuje odpisy od 1865 r. do roku bieżącego, przy czym niektóre metryki zostały spisane w języku rosyjskim.

Archiwum Archidiecezjalne i Biblioteka Kapitulna we Wrocławiu
Archiwum Archidiecezjalne i Biblioteka Kapitulna we Wrocławiu

Zasób Archiwum Archidiecezjalnego we Wrocławiu jest uporządkowany w zespołach: klasztory (akta ogólne) oraz akta parafii i miejscowości. Pierwsze dokumenty polskojęzyczne pochodzą z XII w. Przed II wojną światową zasoby zawierały ok. 92.000 tomów, 813 inkunabułów, 508 rękopisów oraz zespół specjalny biblioteki parafialnej w Nysie. Straty wojenne były w miarę niewielkie, brakuje ok. 1.500 tomów.

Archiwum Archidiecezjalne w Gdańsku
Archiwum Archidiecezjalne w Gdańsku
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie

W skład zasobu Archiwum wchodzą: akta Kapituły Metropolitalnej, akta klasztorów zlikwidowanych przez rząd pruski w XIX w., akta konsystorza generalnego i akta proweniencji arcybiskupiej, akta Trybunału Metropolitalnego, część akt Seminarium Duchownego w Gnieźnie, akta prymasa Polski (do 1939 r.) oraz akta Kurii Metropolitalnej, a ponadto akta parafialne i dekanalne. Do zasobu należą też m.in. dawne nuty, repertuar katedralnego zespołu instrumentalno-wokalnego, muzykalia, mapy.
Biblioteka katedralna stanowi jeden z działów Archiwum Archidiecezjalnego. Należy do najstarszych w Polsce, gdyż sięga progu XI w. W skład księgozbioru katedralnego wchodzą fragmenty bibliotek klasztorów wielkopolskich, skasowanych przez zaborcę pruskiego w XIX wieku: franciszkanów i klarysek z Gniezna, benedyktynów z Lubinia i Mogilna, cystersów z Wągrowca i Paradyża oraz mniejsze zbiory lub pojedyncze księgi karmelitów z Bydgoszczy, bernardynów z Pakości i dominikanów z Poznania.

Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach
Archiwum Archidiecezjalne w Katowicach

Zasób Archiwum obejmuje w głównej mierze dokumentację XX-wieczną, jednak w znacznym stopniu (ok. 30-40 %) składają się na nią również źródła XVII, XVIII i XIX-wieczne o proweniencji pruskiej i austriackiej. Swoista mozaika archiwaliów jest bezpośrednim odzwierciedleniem historii Górnego Śląska. Do głównych zespołów Archiwum należą: akta lokalne, akta rzeczowe, kancelaria biskupa Adamskiego, księgi metrykalne, bullarium, zbiór fotografii, zbiór albumów, zbiór plakatów oraz zbiory specjalne.
Przechowywane materiały archiwalne zasadniczo wytworzone zostały w języku polskim. Jednak przed 1925 r. oraz  w okresie II wojny światowej akta pisane były w języku niemieckim. Duża ich część, zwłaszcza lokalnych oraz metrykalnych, zapisana jest w neogotyku, co wymaga znajomości języka staro-niemieckiego. Akta zawierają również bardzo często język łaciński, który jest językiem Kościoła, a także włoski. Zdarzają się ponadto dokumenty w języku francuskim, angielskim i czeskim.

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie

Archiwum Kurii Metropolitalnej troszczy się o uporządkowanie, gromadzenie, konserwację, opracowanie i udostępnianie archiwaliów, zgodnie z odpowiednim prawem. Najważniejszy zbiór obejmuje Acta Officialia, rękopiśmienne akta sądowe oficjała, tzn. osoby stojącej na czele sądu biskupiego, oraz Episcopalia Archidiecezji Krakowskiej, czyli akta czynności biskupów krakowskich. Dokumenty te były spisywane przez cztery wieki – od początku XV do końca XVIII i są to zarówno kompletne „brudnopisy” (protokoły), jak i „czystopisy” (indukty) poszczególnych roczników; stanowią tym samym teksty źródłowe, mające fundamentalne znaczenie dla poznania historii Rzeczpospolitej. Archiwum przechowuje też m.in. kopie ksiąg metrykalnych od roku 1946, dostarczane z poszczególnych parafii.

Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej (AKK) (Archiwum Kapitulne na Wawelu)
Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej (AKK) (Archiwum Kapitulne na Wawelu)

W zasobie Archiwum znajdują się m.in.: Archiwum św. królowej Jadwigi, zbiór muzyczny, zbiór grafiki i kartografii, zbiór fotografii, 323 inkunabuły, zbiór Karola Wojtyły (akta dokumentujące życie i działalność Jana Pawła II, zwłaszcza w jego okresie „krakowskim”). Przechowywane są tu poza tym tzw. pieczęcie „luźne”, tzn. oderwane od dokumentu. Cenny jest również zbiór ponad 1.000 pergaminów, w którego skład wchodzi ok. 600  dokumentów średniowiecznych oraz księgozbiór starodruków, zawierający ok. 3.000 woluminów. Dokumentacja aktowa obejmuje: katalogi dt. Katedry Krakowskiej, katalogi dt. majątków ziemskich i nieruchomości krakowskich Kapituły Katedralnej, katalogi dt. majątków ziemskich i różnych nieruchomości biskupstwa krakowskiego oraz akta dt. osób różnych.

Archiwum Archidiecezjalne w Łodzi
Archiwum Archidiecezjalne w Łodzi

W skład zasobu założonego w 1937 r. Archiwum wchodzą: Akta Konsystorza Generalnego Archidiecezji Warszawskiej (XIX w.), Akta Konsystorza Foralnego Piotrkowskiego z diecezji kujawsko-kaliskiej (XIX w.), Akta Konsystorza Foralnego Łowickiego Archidiecezji Warszawskiej (XIX w.)
Akta parafii i klasztorów z obszaru diecezji łódzkiej (XV-XX w.), Akta działalności Biskupów Ordynariuszy Łódzkich, Kurii Biskupiej, Sądu Biskupiego, Seminarium Duchownego, Kapituły Katedralnej Łódzkiej, parafii, bractw, stowarzyszeń religijnych, zakonów i zgromadzeń zakonnych, akta osobowe kapłanów, statystyki duszpasterskie. Znacząca jest grupa zespołów akt organizacji katolickich z XX w.

Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (AAP)
Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu (AAP)

Bardzo obszerny jest zbiór z okresu staropolskiego zawierający dokumenty pergaminowe, dokumenty papierowe, listy, rękopiśmienne księgi ilustrujące działalność centralnych urzędów diecezjalnych. Obszerniejszy jest jeszcze zbiór akt nowożytnych. Oprócz akt pochodzących z urzędów centralnych znajdują się w nim akta organizacji i stowarzyszeń kościelnych, których centrale w okresie międzywojennym znajdowały się w Poznaniu. Przechowuje się tu także ogromny zbiór akt parafialnych i ksiąg metrykalnych. Zbiór biblioteczny posiada ponad 2.000 rękopisów z XII-XX w., prawie 800 inkunabułów oraz ok. 3.500 starodruków z XVI-XVIII w.

Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu
Archiwum Archidiecezjalne w Przemyślu
Archiwum Archidiecezjalne w Szczecinie Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej
Archiwum Archidiecezjalne w Szczecinie Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej

W skład zasobu Archiwum wchodzą archiwa wytworzone przez instytucje (urzędy) kościelne na terenie archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej, względnie przez te instytucje odziedziczone, otrzymane lub nabyte. Są to akta wytworzone przez Kurię Metropolitalną i Sąd Metropolitalny w Szczecinie, które zostały zamknięte przed 25 laty oraz  archiwa dekanalne i parafialne sprzed 50 lat. Archiwum posiada również zbiory odziedziczone po archiwum kościelnym w Kamieniu Pomorskim. Zbiory specjalne obejmują zbiory metrykalne, zbiory prywatne oraz pisma urzędowe.

Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Walentego Patykiewicza
Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Walentego Patykiewicza

Zespół ksiąg metrykalnych obejmuje okres od XVI do XX w. Księgi metrykalne pochodzą z 102 parafii terytorialnie, należących do archidiecezji częstochowskiej. Księgi konsystorskie sięgają częściowo XVII i XIX w. Księgi dziekańskie pochodzą głównie z lat 1819-1925. Akta parafialne, czyli księgi brackie, kopiarze, oblaty i regesty, obejmują okres od XV do XIX w. Większość z nich to odpisy z ksiąg grodzkich, wśród których można odnaleźć starsze dokumenty. Księgi biskupie i kurialne dotyczą diecezji częstochowskiej z lat 1925-1983. Akta personalne dotyczą kapłanów diecezji zmarłych do 1945 r.

Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie (AAW)
Archiwum Archidiecezjalne Warszawskie (AAW)

W zasób Archiwum wchodzą następujące zespoły i zbiory: akta archidiakonatu warszawskiego, akta arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, akta arcybiskupstwa oraz biskupstwa warszawskiego. Inne zbiory to m.in.: cmentarze, duszpasterstwo, fotografie, kapituła, kartografia, księgi metrykalne, parafie archidiecezji warszawskiej, pergaminy i dokumenty papierowe, spuścizny, szkolnictwo, zakony i zgromadzenia zakonne.

Archiwum Prowincji Matki Bożej Niepokalanej Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych (OO. Franciszkanów) w Warszawie
Archiwum Prowincji Matki Bożej Niepokalanej Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych (OO. Franciszkanów) w Warszawie

W archiwum prowincjalnym znajdują się akta z lat 1939–1984. Nowsze dokumenty znajdują się w archiwum bieżącym kurii prowincjalnej. Archiwum prowincjalne jest jednozespołowe, gdyż należą do niego tylko akta, które zostały wytworzone lub przyjęte przez kancelarię kurii prowincjalnej. Natomiast akta poszczególnych klasztorów znajdują się w archiwach klasztornych.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej