Badania historyczne w Polsce


Archiwa państwowe


Archiwum Sejmu w Bibliotece Sejmowej
Archiwum Sejmu w Bibliotece Sejmowej

Archiwum Sejmu powołane zostało w roku 1990, jako samodzielna komórka organizacyjna, a w roku 1993 włączone do Biblioteki Sejmowej na prawach jednego z jej wydziałów. Archiwum gromadzi dokumentację wytworzoną w wyniku działalności Sejmu, jego organów, Kancelarii Sejmu i biur poselskich. Zasób stanowią akta z lat 1956-2016, transmisje archiwalne z lat 1962–2016, dokumentacja fotograficzna (1919–2008), mikrofisze (1919–1939, 1982–1984) oraz mikrofilmy (1919–1939).

Archiwum Akt Nowych (AAN) w Warszawie
Archiwum Akt Nowych (AAN) w Warszawie

Archiwum Akt Nowych – jedno z trzech polskich archiwów państwowych o charakterze centralnym – rozpoczęło swą działalność pod nazwą „Archiwum Wojskowe” na mocy dekretu Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z 7 lutego 1919 r. Swoją obecną nazwę otrzymało 1 lipca 1930 r. Nadzoruje ono pracę archiwów zakładowych naczelnych organów władzy państwowej i urzędów centralnych, a po odpowiednim okresie przechowywania w archiwach zakładowych przejmuje również dokumentację archiwalną tych instytucji. Zasób obejmuje dokumentację od roku 1918.

Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD) w Warszawie
Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD) w Warszawie

Założone w roku 1808 jako Archiwum Ogólne Krajowe działa pod aktualną nazwą od roku 1918. Archiwum Główne Akt Dawnych posiada obecnie zasób chronologicznie mieszczący się od XII w. do I wojny światowej (za wyjątkiem archiwaliów podworskich i akt metrykalnych z terenów zabużańskich). Zasób ten obejmuje archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z terenów dawnej Rzeczypospolitej (Korony i Litwy), tzw. Prus Południowych i Nowowschodnich (zabór pruski), Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, a także części Galicji (zabór austriacki).

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy z oddziałem w Inowrocławiu
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy z oddziałem w Inowrocławiu

W zasobie Archiwum znajdują się dokumenty powstałe w XIV–XX w., m.in. akta miasta Bydgoszczy, dokumenty klasztorów w miastach Brześć Kujawski, Bydgoszcz, Byszewo, Chojnice, Inowrocław, Kcynia, Koronowo, Kruszwica, Łabiszyn, Łobżenica, Markowice, Miechów, Mogilno, Nowe, Pakość, Skępe, Strzelno, Trzemeszno, Topolno, Włocławek, Wysoka, Żnin oraz Żydowskiej Gminy Wyznaniowej  w Bydgoszczy. Archiwum posiada akta majątków ziemskich z województwa bydgoskiego, akta różnych instytucji, organizacji, sądów, przedsiębiorstw i in. Placówka przechowuje też mapy, plany, dokumentację techniczną (np. śluzy Kanału Bydgoskiego, elektrowni „Gródek”), zbiory fotografii Bydgoszczy i bydgoszczan (1866–1945) oraz akta Archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Bydgoszczy.

Archiwum Państwowe w Gdańsku z oddziałem w Gdyni
Archiwum Państwowe w Gdańsku z oddziałem w Gdyni

Zbiory Archiwum Gdańskiego zawierają cenne informacje do badań historii Pomorza, stosunków gospodarczych, społecznych i politycznych państw oraz miast regionu nadbałtyckiego, Polski i Europy w okresie od XII wieku do czasów współczesnych.
Materiały pochodzące sprzed 1945 roku stanowią około 55% zgromadzonych zbiorów archiwalnych. Najważniejsze zbiory o znaczeniu historycznym to akta miasta Gdańska oraz innych miast, akta administracyjne od XVIII do XX wieku, w tym akta Senatu Wolnego Miasta Gdańska, Komisarza Generalnego Rzeczpospolitej Polskiej w Gdańsku oraz administracji po 1945 roku, a także uchronione od zniszczenia akta Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zbiory Archiwum Gdańskiego uzupełniają akta partii politycznych i stowarzyszeń, akta instytucji naukowych, edukacyjnych i kultury, akta instytucji gospodarczych, akta sądów i instytucji wymiaru sprawiedliwości, spuścizny i kolekcje osób prywatnych oraz kolekcje fotografii.

Archiwum Państwowe w Katowicach z oddziałami w Bielsku-Białej, Cieszynie, Gliwicach, Oświęcimiu, Pszczynie, Raciborzu i Żywcu
Archiwum Państwowe w Katowicach z oddziałami w Bielsku-Białej, Cieszynie, Gliwicach, Oświęcimiu, Pszczynie, Raciborzu i Żywcu

Archiwum powstało w roku 1932 jako Archiwum Akt Dawnych Województwa Śląskiego. Zasoby stanowiły: akta administracyjne Rejencji Opolskiej odnoszące się do województwa śląskiego, akta władz austriackich dotyczące Śląska Cieszyńskiego oraz akta instytucji polskich z okresu 1918–1922. Od drugiej połowy lat 30. do wybuchu II wojny światowej, starano się uzupełnić zasób poprzez zabezpieczanie i przejmowanie akt pruskich landratur, wydziałów powiatowych i inspektoratów szkolnych. Archiwum katowickie posiada najbogatszy w Polsce zbiór akt gospodarczych, spółek, koncernów, przedsiębiorstw, administracji przemysłowej oraz stowarzyszeń pracodawców i pracowników. Akta Górnośląskiego Urzędu Górniczego w Tarnowskich Górach z lat 1750–1864 informują o dawnym górnictwie tarnogórskim. Wielu interesujących informacji dostarczają akta Państwowej Inspekcji Górniczej w Królewskiej Hucie (1797–1922) oraz wszystkich innych urzędów i inspekcji, gdzie znajdują się materiały dotyczące podległych im zakładów.

Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych – Biuro Ewidencji i Archiwum
Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych – Biuro Ewidencji i Archiwum

Powstały w 1991 r. centralny urząd administracji rządowej, którego zadaniem jest podejmowanie działań w celu zapewnienia kombatantom oraz ofiarom represji wojennych i okresu powojennego niezbędnej pomocy i opieki oraz należnego im szacunku i pamięci. Wśród szczegółowych zadań Urzędu znajduje się m.in. podejmowanie inicjatyw związanych z kultywowaniem i upowszechnianiem tradycji walk o niepodległość i suwerenność Rzeczypospolitej Polskiej oraz pamięci o ofiarach wojny i okresu powojennego, a także wydawanie zaświadczeń osobom, którym zostały przyznane uprawnienia kombatanckie.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Biuro Archiwum i Zarządzania Informacją (BAZI)
Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Biuro Archiwum i Zarządzania Informacją (BAZI)

Biuro Archiwum i Zarządzania Informacją tworzy kulturę organizacyjną gromadzenia i optymalnego wykorzystywania wiedzy z zakresu polskiej polityki zagranicznej. Opracowuje przy tym standardy komunikacji wewnętrznej i jest odpowiedzialne za prawidłowe wykorzystanie środowiska informatycznego tworzonego na potrzeby zarządzania danymi. Przechowywana w Archiwum MSZ dokumentacja podlega ewidencji i jest udostępniana do celów badawczych. Gromadzone materiały są związane z funkcjonowaniem Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Archiwum Państwowe w Olsztynie z oddziałem w Nidzicy
Archiwum Państwowe w Olsztynie z oddziałem w Nidzicy

Zdecydowanie największa część zasobu to akta administracji ogólnej (34%), partii politycznych i ruchów społecznych (23%), instytucji wymiaru sprawiedliwości (10%), akta USC i metrykalne (8%) oraz akta instytucji wyznaniowych (8%). Do cennych źródeł Archiwum należą akta podworskie oraz akta sejmiku prowincjonalnego Prus Książęcych, akta z rewindykacji materiałów archiwalnych wywiezionych z terenów Polski do Niemiec, części niemieckiego Archiwum Państwowego w Królewcu, recesy sejmików stanów pruskich z XVI-XVII w., akta magistratu olsztyńskiego, księgi miast warmińskich (XV-XVII w.) oraz akta Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przejęte po 1990 r.
Dużo bardziej jednorodny jest zasób nidzicki, w którym niemal 80 % stanowią akta administracji ogólnej, nieco ponad 5 % – akta administracji specjalnej. Wśród akt z pozostałych grup klasyfikacyjnych żadna nie przekracza 4%. Zakres chronologiczny akt zasobu nidzickiego obejmuje okres od roku 1945 r. do czasów współczesnych.

Archiwum Senatu
Archiwum Senatu

Archiwum gromadzi dokumentację wytworzoną w wyniku działalności Senatu, jego organów, biur senatorskich oraz komórek organizacyjnych Kancelarii Senatu – protokoły posiedzeń, a także zapisy audio i wideo posiedzeń Senatu. Zasób uzupełnia bogaty zbiór fotografii, kolekcja plakatów z lat 1989–1991 oraz dokumentacja Komitetów Obywatelskich i Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.

Archiwum Państwowe w Białymstoku z oddziałem w Łomży
Archiwum Państwowe w Białymstoku z oddziałem w Łomży

Zasób Archiwum obejmuje materiały od początku XVII w. do czasów najnowszych. Archiwum przechowuje akta administracji państwowej ogólnej i specjalnej, administracji samorządowej, wymiaru sprawiedliwości, akta notarialne i metrykalne, akta miast i gmin, instytucji finansowych, organizacji spółdzielczych i społecznych, stowarzyszeń i partii politycznych, a także zakładów przemysłowych. W zasobie znajdują się także zbiory kartograficzne i fotograficzne. Do specyfiki zasobu należy także niemal zupełny brak materiałów wytworzonych przez kolejne władze okupacyjne: radzieckie i niemieckie w okresie II wojny światowej.

Archiwum Państwowe we Wrocławiu z Oddziałami w Jeleniej Górze, Kamieńcu Ząbkowickim, Legnice i Lubaniu
Archiwum Państwowe we Wrocławiu z Oddziałami w Jeleniej Górze, Kamieńcu Ząbkowickim, Legnice i Lubaniu

Bogaty zasób Archiwum sięga wieku XIII. Zachowały się m.in. Archiwum Elżbietańskie, zbiór szczątków zespołów podworskich (1460-1944), dokumenty parafii, klasztorów (śląskie komendy joanitów 1218-1662 r.), towarzystw i stowarzyszeń oraz dokumenty SA i NSDAP z lat 1933-1945. Z okresu powojennego pochodzą akta Powszechnej Organizacji „Służba Polsce” (SP), a także akta gmin, starostw, komitetów i przedsiębiorstw oraz spuścizn osób prywatnych i działaczy społecznych.

Archiwum Państwowe w Elblągu z siedzibą w Malborku (APE)
Archiwum Państwowe w Elblągu z siedzibą w Malborku (APE)

Zasób Archiwum Państwowego w Elblągu z siedzibą w Malborku składa się obecnie z materiałów archiwalnych przejętych po archiwach powiatowych w Elblągu i Malborku oraz materiałów przejmowanych od 1976 roku, tj. po uzyskaniu przez placówkę statutu archiwum rangi wojewódzkiej w odniesieniu do podległego mu kompetencyjnie obszaru. Zasadnicza część zasobu AP w Elblągu obejmuje akta wytworzone po 1945 roku. Wyjątkiem są księgi pruskich urzędów stanu cywilnego oraz akta pozostałe po urzędach administracji pruskiej – archiwalia władz powiatowych Malborka, tj. Starostwa Powiatowego i Wydziału Powiatowego z lat 1799–1944. Obok wspomnianych do najbardziej wartościowych w zasobie Archiwum należą również akta Rejencji Kwidzyńskej z lat (1773–) 1808–1939. Fragment tego zespołu, liczący blisko 14.000 j.a. tworzą m.in. akta Wydziału Kościołów i Szkół, obrazujące system organizacji szkolnictwa powszechnego i sieci parafialnej w tej części Prus Zachodnich.

Archiwum Państwowe w Zielonej Górze z siedzibą w Starym Kisielinie i z oddziałami w Wilkowie k/Świebodzina i Żarach
Archiwum Państwowe w Zielonej Górze z siedzibą w Starym Kisielinie i z oddziałami w Wilkowie k/Świebodzina i Żarach

Najstarsze dokumenty w zasobie pochodzą z XIV–XVII w. Są to akta parafii rzymskokatolickich i ewangelickich, akta różnych miast, cechów i poszczególnych rodów. Szczątkowo zachowały się dokumenty z okresu drugiej wojny światowej. Natomiast zdecydowana większość archiwaliów powstała po roku 1945.

Archiwum Państwowe w Kaliszu
Archiwum Państwowe w Kaliszu

Większość zgromadzonych tu akt została wytworzona przez organa administracji ogólnej – państwowej i samorządowej, następnie partie polityczne i ruchy społeczne, instytucje wymiaru sprawiedliwości i urzędy stanu cywilnego. Pozostała dokumentacja to spuścizna aktowa organów administracji specjalnej, spółdzielni, związków zawodowych, instytucji finansowych, gospodarczych, oświatowych i kulturalnych, a niewielka część zasobu to zbiory i spuścizny osób prywatnych. Większość archiwaliów pochodzi z XIX i XX wieku, wcześniejsze dokumenty są wyjątkiem.  Specyfiką kaliskiego Archiwum jest to, że działając na terenie dwóch byłych zaborów – pruskiego i rosyjskiego (granicą była rzeka Prosna) – przechowuje akta wytworzone przez dwa różne systemy kancelaryjne, pisane w dwóch różnych językach (niemieckim i rosyjskim).

Archiwum Państwowe w Kielcach z oddziałami w Jędrzejowie, Pińczowie, Sandomierzu i Starachowicach
Archiwum Państwowe w Kielcach z oddziałami w Jędrzejowie, Pińczowie, Sandomierzu i Starachowicach

Zasób Archiwum Państwowego w Kielcach, którego podstawę stanowi okres rozbiorowy, to akta miast, gmin i cechów, administracji ogólnej i specjalnej, wymiaru sprawiedliwości, instytucji gospodarczych, stowarzyszeń, a także majątków  ziemskich, osób i rodzin, jak np. Małachowskich z Białaczowa, gdzie znajdują się mowy sejmowe z okresu Sejmu Czteroletniego. Zakres chronologiczny obejmuje głównie wiek XIX i XX, choć najstarsze dokumenty  datowane są na wiek XV. Z okresu powojennego licznie reprezentowane są jednostki organizacyjne wymiaru sprawiedliwości, a na uwagę zasługują akta przedsiębiorstw: Fabryki Pomp „Białogon”, Kopalni Pirytu „Staszic” w Rudkach k. Kielc, Fabryki Samochodów Ciężarowych w Starachowicach. Rok 1950 stanowi końcową cezurę akt miast: Kielc, Chęcin, Buska, Jędrzejowa.

Archiwum Państwowe w Koszalinie z oddziałami w Słupsku i w Szczecinku
Archiwum Państwowe w Koszalinie z oddziałami w Słupsku i w Szczecinku

Zasób Archiwum Państwowego w Koszalinie tworzy obecnie 859 zespołów archiwalnych z lat 1555–2003. Akta poniemieckie (do roku 1945), na które składa się 281 zespołów, obejmują 73.035 jednostek. Większość z nich stanowią akta wytworzone przez pruską, a później niemiecką administrację państwową, np. Rejencję Koszalińską /Regierungsbezirk Köslin/ – odpowiednik współczesnego urzędu wojewódzkiego, landratury /Landratsamt/ w Bytowie, Człuchowie, Złotowie i Wałczu – odpowiedniki polskich starostw powiatowych, 115 urzędów stanu cywilnego, sądy obwodowe /Amtsgericht/, urzędy katastralne /Katasteramt/ oraz akta miast m.in. Koszalina, Człuchowa i Czaplinka. Akta polskie z lat 1945-2003 to 578 zespołów, liczących 89.286 jednostek. Do najciekawszych należą 74 zespoły przedsiębiorstw, zjednoczeń, banków i spółdzielni, ilustrujące rozwój gospodarczy województwa koszalińskiego, a ponadto Delegatura w Koszalinie Najwyższej Izby Kontroli oraz Bałtycki Teatr Dramatyczny im. J. Słowackiego w Koszalinie.

Archiwum Państwowe w Krakowie z oddziałami w Bochni, Nowym Sączu i Tarnowie oraz z ekspozyturą w Spytkowicach
Archiwum Państwowe w Krakowie z oddziałami w Bochni, Nowym Sączu i Tarnowie oraz z ekspozyturą w Spytkowicach

Za początek Archiwum Państwowego w Krakowie przyjęto dzień 2 września 1878 r. – datę utworzenia Archiwum Krajowego Aktów Grodzkich i Ziemskich w Krakowie. W latach 1919-1936 nosiło ono nazwę Archiwum Ziemskie, a obecną nazwę wprowadzono w 1936 r. W roku 1952 do Archiwum Państwowego w Krakowie włączone zostało Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa, utworzone w czerwcu 1887 r. na mocy uchwały Rady Miasta Krakowa.

Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim
Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim

Zasób gorzowskiego Archiwum składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza z nich to akta wytworzone do roku 1945, a druga to dokumenty zgromadzone w latach 1945–1997. W starszych zasobach cenne są akta miast, dokumenty cechowe, a także pisma pergaminowe, pochodzące ze średniowiecznych kancelarii. Z akt niemieckich na uwagę zasługują akta sądów w Gorzowie i Drezdenku, akta metrykalne i stanu cywilnego, a ponadto akta szpitala psychiatrycznego w Międzyrzeczu, które zawierają ślady masowych eutanazji w czasie II wojny światowej. Z akt polskich do najciekawszych należą akta polskiej administracji oraz akta wybranych, ważnych dla regionu zakładów przemysłowych. Biblioteka zawiera 2 tys. woluminów, m.in. unikalnych (niestety zdekompletowanych) roczników przedwojennych niemieckich gazet i dzienników gorzowskich.

Archiwum Państwowe w Lesznie
Archiwum Państwowe w Lesznie

W zasobie powstałego w roku 1950 Archiwum znajdują się obecnie akta od końca XVIII w. do czasów współczesnych. Są to materiały archiwalne wytworzone przez administrację ogólną, samorząd terytorialny, administrację specjalną, komisje wyborcze, zespół poselski, wymiar sprawiedliwości, banki, kasy oszczędności, przedsiębiorstwa i instytucje gospodarcze, szkoły i zakłady wychowawcze, instytucje kulturalne, fundacje, gminy wyznaniowe, partie polityczne, związki zawodowe, organizacje społeczne, kulturalne, sportowe i zawodowe. Dużą wartość ma również księgozbiór, liczący około 4 tys. woluminów książek i czasopism.

Archiwum Państwowe w Łodzi z oddziałem w Sieradzu
Archiwum Państwowe w Łodzi z oddziałem w Sieradzu

Zasób Archiwum stanowią przede wszystkim akta XIX i XX-wieczne. Największa jego część to dokumenty władz samorządowych oraz administracji państwowej z terenu dawnych guberni piotrkowskiej oraz kaliskiej, a także późniejszego województwa łódzkiego. Cenne dla badań genealogicznych i biograficznych są XIX-wieczne akta stanu cywilnego. Charakterystyczne dla Archiwum łódzkiego są akta dawnych fabryk, instytucji bankowych i kredytowych. W zbiorach znajdują się także akta instytucji wymiaru sprawiedliwości, szkół, rodzinno-majątkowe, partii politycznych z lat 1945-1990 oraz organizacji i stowarzyszeń społecznych. Cennym uzupełnieniem zasobu są zbiory: druków i pism ulotnych, dyplomów (najstarszy dokument z 1331 r.), ikonograficzny, kartograficzny oraz teatraliów łódzkich. Archiwum dysponuje też biblioteką posiadającą bogaty zasób wydawnictw regionalnych.

Archiwum Państwowe w Lublinie (APL) z oddziałami w Chełmie, Kraśniku i Radzyniu Podlaskim
Archiwum Państwowe w Lublinie (APL) z oddziałami w Chełmie, Kraśniku i Radzyniu Podlaskim

Zasób Archiwum Państwowego w Lublinie należy do jednych z najcenniejszych pod względem historycznym w Polsce. Zasięg terytorialny przechowywanych akt to w zasadzie obszary pomiędzy Wisłą, Bugiem i Sanem. Najstarszy przechowywany dokument datowany jest na rok 1317, natomiast najnowsze materiały pochodzą z roku 1999. Jako jedno z niewielu archiwów w Polsce AP w Lublinie posiada niezbędne źródła do badań różnych zagadnień okresu I Rzeczpospolitej. Część zasobu stanowią księgi szlacheckich sądów stanowych, spośród których najlepiej zachowane są zespoły ksiąg grodzkich i ziemskich. Okres Księstwa Warszawskiego jest reprezentowany przez szczątkowo zachowane zespoły prefektów departamentów lubelskiego i siedleckiego oraz dyrektorów skarbu publicznego tychże jednostek administracyjnych. Bogato udokumentowany jest okres zaboru rosyjskiego. Mocno uszczuplone, jednak wykraczające znacznie poza tematykę regionalną, są materiały z lat okupacji hitlerowskiej – zarówno odnośnie władz i urzędów okupacyjnych, jak i organizacji polskich i żydowskich; niekompletne są też zespoły akt miast i gmin wiejskich oraz akta konspiracyjnych organizacji zbrojnych. Akta po 1944 roku, to przede wszystkim materiały wytworzone przez różne szczeble administracji ogólnej i specjalnej, sądy, prokuratury, przedsiębiorstwa państwowe i spółdzielcze, szkoły, związki zawodowe, organizacje i partie polityczne, placówki kulturalne oraz dawne Archiwum KW PZPR w Lublinie. Trzeba jeszcze wskazać na obfitość i różnorodność źródeł w zasobie APL do dziejów ludności żydowskiej. Dużo wpisów dotyczących Żydów jest w księgach grodzkich i miejskich. Dla kolejnych stuleci już niemal każdy zespół zawiera odnoszące się do nich informacje z różnych dziedzin życia. Zespoły akt wytworzone bezpośrednio przez tę grupę wyznaniową to akta Gminy Wyznaniowej Żydowskiej, rad żydowskich w okresie okupacji hitlerowskiej oraz księgi metrykalne wyznania mojżeszowego.

Archiwum Państwowe w Opolu
Archiwum Państwowe w Opolu

Najbardziej wartościowymi zespołami zasobu Archiwum opolskiego są akta rejencji opolskiej z lat 1704–1945 oraz Naczelne Prezydium Prowincji Górnośląskiej w Opolu z lat 1844–1941. Akta miast sięgają połowy XIII wieku, a kończą się na ogół w latach 1942–1945. W aktach miasta Opola znajdują się dokumenty cesarzy niemieckich, królów czeskich oraz różnych książąt. Akta starostw powiatowych oraz wydziałów powiatowych sięgają pierwszej połowy XVIII wieku. Osobną grupę dokumentów stanowią akta sądowe i notarialne oraz księgi metrykalne urzędów stanu cywilnego z terenu całego województwa opolskiego z lat 1874–1897. Dokumenty instytucji polskich działających na Śląsku są cennym źródłem do badania mniejszości polskiej na Śląsku Opolskim. Na uwagę zasługuje również przechowywana w Archiwum Państwowym w Opolu kolekcja map z XIX i XX wieku, a z materiałów po roku 1945 zespół Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Opolu oraz dokumentacje wytworzone przez różne zakłady pracy, PGRy i spółdzielnie produkcyjne.

Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim z oddziałem w Tomaszowie Mazowieckim
Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim z oddziałem w Tomaszowie Mazowieckim

Zasadniczą część zasobu stanowią materiały wytworzone przez administrację państwową i samorządową oraz instytucje gospodarcze funkcjonujące w XIX i XX wieku. Są to m.in. akta miast, gmin, starostw i innych instytucji administracyjnych, kancelarii, szkół, przedsiębiorstw, cechów. W zasobie znajdują się również akta kościelne oraz spuścizny osób prywatnych.

Archiwum Państwowe w Płocku z oddziałami w Kutnie i Łęczycy
Archiwum Państwowe w Płocku z oddziałami w Kutnie i Łęczycy

Na zasób Archiwum składają się akta miast Płocka, Gąbina, Gostynina, Sierpca, Raciąża i Wyszogrodu. Akta z okresów zaboru pruskiego i Księstwa Warszawskiego to szczątkowe pozostałości po funkcjonowaniu Nowo-Wschodniej Pruskiej Kamery Wojennej w Płocku z lat 1794–1804 i Prefekcie Departamentu Płockiego z lat 1808–1815. Akta płockich władz wojewódzkich i gubernialnych z lat 1816–1914. Akta władz i urzędów administracyjnych szczebla powiatowego z okresu międzywojennego. Akta notarialne z lat 1808–1951. Akta stanu cywilnego z lat 1808–1902 powiatów płockiego, gostynińskigo, sierpeckiego. Akta władz szkolnych i nielicznych szkół od początku XIX wieku. Akta organizacji, związków i stowarzyszeń oraz akta przedsiębiorstw. Akta władz terenowych i urzędów administracji państwowej z okresu PRL-u.

Archiwum Państwowe w Poznaniu z oddziałem w Gnieźnie, Koninie i Pile
Archiwum Państwowe w Poznaniu z oddziałem w Gnieźnie, Koninie i Pile

Zasób Archiwum obejmuje akta od roku 1153 do czasów współczesnych. Najcenniejsze materiały to dokumenty pergaminowe i papierowe oraz 8.800 ksiąg grodzkich, ziemskich, miejskich i cechowych. Ponad połowa zasobu przypada na akta pozostałe po działalności władz, urzędów i instytucji zaborcy. Do największych zespołów należą m.in. akta miasta Poznania, akta namiestnika Rzeszy w Okręgu Kraju Warty oraz zbiór ksiąg metrykalnych. Archiwum posiada także zbiory kartograficzne i fotograficzne, nagrania dźwiękowe, tłoki pieczętne i pieczęcie oraz dokumentację techniczną, plakaty i afisze.
Archiwum Państwowe w Poznaniu prowadzi działalność popularyzatorską i wydawniczą. Wspólnie z poznańskim oddziałem Stowarzyszenia Archiwistów Polskich wydawany jest Rocznik Archiwalno-Historyczny.

Archiwum Państwowe w Przemyślu
Archiwum Państwowe w Przemyślu

Archiwum gromadzi akta z lat 1291–2007. Do ciekawych zbiorów specjalnych należą: zbiór map, głównie z tzw. katastru galicyjskiego, zbiór afiszy, plakatów i druków ulotnych z Przemyśla i spoza miasta, zbiór fotografii oraz rękopisów prac naukowych i literackich. Do najcenniejszych należą archiwalia staropolskie oraz akta instytucji wyznaniowych, np. dokumenty z Archiwum Biskupstwa Greckokatolickiego, obejmującego chronologicznie okres od końca XIII w. do likwidacji diecezji obrządku wschodniego w 1946 r., księgi metrykalne obrządku greckokatolickiego z poszczególnych dekanatów eparchii przemyskiej, a także zachowane w szczątkowym stanie metryki gmin żydowskich, ewangelickich i parafii rzymskokatolickich. Wiele możliwości badawczych stwarzają też materiały kancelarii notarialnych z terenu byłej Galicji oraz Archiwum Zamku Leskiego z lat 1471–1927.

Archiwum Państwowe w Radomiu
Archiwum Państwowe w Radomiu

Zasób Archiwum tworzą następujące zespoły: administracja samorządowa – m.in. akta miast z XIX i XX w.; administracja państwowa, np. zespoły rządów gubernialnych radomskich, dokumentujące wszelkie działania władz na znacznych obszarach centralnych ziem polskich w XIX i XX w.; administracja specjalna, przede wszystkim akta Zarządu Rolnictwa i Dóbr Państwowych guberni radomskiej, kieleckiej, lubelskiej i siedleckiej, który przejął również duże ilości materiałów innych aktotwórców, m.in. Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu oraz rządów poszczególnych guberni Królestwa Polskiego. Unikalnym w skali kraju zespołem są materiały Naczelnej Rady Starszych Ludności Żydowskiej Dystryktu Radomskiego (Dział Dowodów Osobistych) z lat okupacji niemieckiej. Inne zespoły to instytucje wymiaru sprawiedliwości, hipoteki, kancelarie notarialne; urzędy stanu cywilnego, partie i organizacje polityczne, stowarzyszenia, związki; przedsiębiorstwa, instytucje gospodarcze, spółdzielnie; szkolnictwo i oświata. Archiwum dysponuje zbiorem kartograficznym, liczącym ponad 3.700 map i planów powstałych w XIX i XX w., oraz zbiorem plakatów, afiszów i druków ulotnych, zawierającym bogate źródła do historii politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturalnej Polski.

Archiwum Państwowe w Rzeszowie z oddziałami w Sanoku i Skołyszynie
Archiwum Państwowe w Rzeszowie z oddziałami w Sanoku i Skołyszynie

Archiwum powstało w roku 1950. Większość zasobu stanowią akta powstałe po roku 1945, jak akta urzędów gmin i miast, akta komitetów Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, gromadzkich, miejskich i gminnych rad narodowych, powiatowych inspektoratów statystycznych, komisji wyborczych, jak również akta spółdzielni i przedsiębiorstw, Zarządu Ligi Kobiet itp. Do nielicznych zespołów sięgających czasów przed 1945 r. należą akta miasta Rzeszowa w lat 1569­–1944, a także akta innych miast, akta starostw, kataster gruntowy z lat 1847–1955 oraz akta Banku Spółdzielczego w Krośnie z lat 1874–1967.

Archiwum Państwowe w Siedlcach
Archiwum Państwowe w Siedlcach

Granice chronologiczne zasobu Archiwum to lata 1604–2008, przy czym większość materiałów pochodzi z XIX i XX w. Z czasów rozbiorów najbardziej interesującą grupę stanowią akta wytworzone przez administrację carską: Siedlecki Gubernialny Zarząd Żandarmerii z lat 1876–1914 i zarządy żandarmerii dla powiatów: siedleckiego, sokołowskiego i węgrowskiego z lat 1900–1915. Liczną grupę (ok. 30 % zespołów) w zasobie tworzą akta administracji ogólnej państwowej i samorządowej: miejskiej, wojewódzkiej, powiatowej i gminnej. Zasięgiem terytorialnym obejmują one powiaty: łukowski, garwoliński, mińskomazowiecki, siedlecki, sokołowski i węgrowski z lat 1804–1998. Wśród pojedynczych akt z okresu II wojny na uwagę zasługują zbiory afiszów okupacyjnych wydanych w latach 1940–1944 przez dowódców SS i policji dystryktu warszawskiego i lubelskiego, starostów i burmistrzów. W skład zasobu weszło również Archiwum KW PZPR w Siedlcach, obejmujące akta komitetów różnych szczebli z terenu woj. siedleckiego z lat 1949–1989 (ok. 20 % zasobu).

Archiwum Państwowe w Suwałkach z oddziałem w Ełku
Archiwum Państwowe w Suwałkach z oddziałem w Ełku

Pojedyncze dokumenty pochodzą z wieku XVII–XVIII. (np. przywileje Radziwiłłów, pokwitowania opłaty kwarcianej ze starostwa augustowskiego, księga ekstraktów przywilejów kamedułów wigierskich). Znacznie lepiej reprezentowany jest wiek XIX. Zachowały się zespoły akt miasta Suwałk i Augustowa, słabiej urzędów administracji ogólnej i specjalnej szczebla powiatowego II połowy XIX w. Dotkliwą luką jest brak zespołów szczebla wojewódzkiego (gubernialnego) zgromadzonych przez pierwsze Archiwum suwalskie. Z okresu międzywojennego zachowały się niekompletne zespoły administracji ogólnej i specjalnej szczebla powiatowego. Po niemieckiej administracji okupacyjnej z II wojny światowej pozostały tylko szczątki. Okres po II wojnie światowej został udokumentowany stosunkowo dobrze, choć i tutaj występują luki. Rysem charakterystycznym tego okresu jest przewaga zespołów administracji ogólnej: od najniższego do szczebla powiatowego, a od roku 1975 – wojewódzkiego. Najbardziej charakterystyczną cechą zasobu Archiwum Państwowego w Suwałkach jest duża ilość akt zgromadzonych przez Archiwum byłego Sądu Okręgowego: akt stanu cywilnego, notarialnych, hipotecznych z XIX–XX w., a także sądowych z okresu międzywojennego. Akta stanu cywilnego obejmują obszar powiatów suwalskiego i sejneńskiego (wybiegającego poza dzisiejszą granicę państwową na Litwę). Archiwum posiada też dokumentację geodezyjno-kartograficzną, materiały audio-foniczne i zasoby ikonograficzne, w tym przede wszystkim zwłaszcza fotografie.

Archiwum Państwowe w Szczecinie z oddziałami w Międzyzdrojach i Stargardzie Szczecińskim oraz Eksposyturą w Strzmielu (Łobez)
Archiwum Państwowe w Szczecinie z oddziałami w Międzyzdrojach i Stargardzie Szczecińskim oraz Eksposyturą w Strzmielu (Łobez)

Wśród archiwaliów APS znajdują się dokumenty dotyczące m.in. miast pomorskich. Najciekawsza jest kolekcja dokumentów gryfińskich oraz potwierdzenie lokacji Szczecina na prawie magdeburskim z roku 1293. Kancelaria książąt pomorskich (dynastia Gryfitów) reprezentowana jest przez dwa zespoły – Archiwum Książąt Szczecińskich oraz Archiwum Książąt Wołogoskich. Zawierają one bardzo cenne wiadomości o stosunkach wewnętrznych oraz kontaktach zagranicznych państwa pomorskiego. Podstawowe materiały do badań stosunków społeczno-ekonomicznych zawierają akta miejskie, sądowe, zespoły administracji kościelnej, fundacji, klasztorów czy szpitali. Uzupełniają je rękopisy i spuścizny, w których znajdują się m.in. zbiory Loepera, Wehrmanna, Bohlena, Loewego. Dla XIX i pierwszej połowy XX w. najważniejsze są materiały powstałe w wyniku działalności pruskiej administracji państwowej, jak akta Naczelnego Prezydium Prowincji Pomorskiej, Rejencji Szczecińskiej, a także akta wytworzone przez wydziały powiatowe, sądy, władze miejskie i landratury. Zasoby powstałe po roku 1945 zawierają akta Urzędu Wojewódzkiego Szczecińskiego, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, wojewódzkich instancji partii politycznych PPR, PPS i PZPR, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, państwowej i samorządowej administracji powiatowej oraz wielu innych instytucji i stowarzyszeń.

Archiwum Państwowe w Toruniu z oddziałem we Włocławku
Archiwum Państwowe w Toruniu oddziałem we Włocławku

Zasób Archiwum zawiera akta z okresu od 1251 r., m.in. akta miasta Torunia i innych miast, gmin i starostw, księgi wieczyste Sądu w Wąbrzeźnie, akta cechów, akta notarialne i sądowe, akta urzędów katastralnych, skarbowych i urzędów stanu cywilnego, dokumenty ewangelickich i żydowskich gmin wyznaniowych, dokumenty parafii rzymskokatolickich oraz księgi metrykalne. Przechowuje się tu też archiwalia Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego i Rady Narodowej różnych szczebli oraz komend powiatowych Policji Państwowej, a także akta różnych przedsiębiorstw i stowarzyszeń.

Archiwum Państwowe w Częstochowie
Archiwum Państwowe w Częstochowie

Archiwum Państwowe w Częstochowie zostało utworzone w roku 1950. Jego działania obejmują części województwa śląskiego, łódzkiego, opolskiego i świętokrzyskiego. Wśród zgromadzonej dokumentacji znajdują się: akta miast, gmin, cechów, administracji państwowej, jednostek samorządu terytorialnego, zakładów przemysłowych, organizacji gospodarczych, akta rodzinno-majątkowe, akta partii politycznych, związków, stowarzyszeń i instytucji wyznaniowych oraz zbiory i kolekcje.

Archiwum Państwowe m.st. Warszawy z Eksposyturami w Milanówku i Nidzicy oraz oddziałami w Grodzisku Mazowieckim, Łowiczu, Mławie, Otwocku i Pułtusku
Archiwum Państwowe m.st. Warszawy z Eksposyturami w Milanówku i Nidzicy oraz oddziałami w Grodzisku Mazowieckim, Łowiczu, Mławie, Otwocku i Pułtusku

Zasób Archiwum tworzą zespoły: administracja ogólna państwowa i samorządowa (Rząd Gubernialny Warszawski w Warszawie, Kancelaria Gubernatora Warszawskiego w Warszawie; Komisariat Rządu na m.st. Warszawę w Warszawie; Urząd Gubernatora Dystryktu Warszawskiego); administracja specjalna i instytucje kontrolne (Zarząd Powiatowy Warszawski, Urząd Informacji i Propagandy województwa warszawskiego); instytucje wymiaru sprawiedliwości (notariusze w Warszawie); wojsko i policja (Warszawska Policja Wykonawcza w Warszawie, Zarząd Oberpolicmajstra Warszawskiego w Warszawie); przedsiębiorstwa i samorząd gospodarczy (cechy w Warszawie, Biuro Odbudowy Stolicy, Warszawska Dyrekcja Odbudowy, Biuro Planowania Rozwoju Warszawy); księgi metrykalne i akta stanu cywilnego (rzymskokatolickiego, ewangelicko-augsburskiego, ewangelicko-reformowanego, mojżeszowego, greckokatolickiego/unickiego, prawosławnego); organizacje i zrzeszenia (stowarzyszenia w Warszawie: charytatywne, zawodowe, kombatanckie, inwalidów, społeczno-polityczne); instytucje kulturalne, naukowe i inne (muzea w Warszawie, redakcje czasopism w Warszawie); akta majątków ziemskich, rodów, rodzin i osób oraz spuścizny. Archiwum posiada następujące zbiory: afisze, druki ulotne, księgi meldunkowe z Warszawy, kolekcję map i planów Warszawy, dokumentację foto- i fonograficzną oraz filmową (spuścizny fotografików z Warszawy). Oddziały zamiejscowe przechowują wiele cennych materiałów archiwalnych stanowiących ważne źródła do badań regionalnych.

Archiwum Państwowe w Zamościu
Archiwum Państwowe w Zamościu

 

Zasób Archiwum pochodzi głównie z XIX i XX w. i zawiera akta miast, akta stanu cywilnego parafii różnych wyznań oraz akta notarialne. Zdecydowana większość archiwaliów powstała jednak po roku 1945.

 

Archiwum Państwowe Dokumentacji Osobowej i Płacowej (APDOP) w Milanówku
Archiwum Państwowe Dokumentacji Osobowej i Płacowej (APDOP) w Milanówku

APDOP istnieje od połowy 2004 roku i jest jedynym państwowym archiwum w Polsce powołanym specjalnie do masowego gromadzenia, przechowywania i udostępniania dokumentacji pracowniczej. Przejmuje ono na przechowanie dokumentację osobową i płacową na podstawie postanowień sądowych o braku środków finansowych, o jakie mogą się starać syndycy i likwidatorzy, przy czym do tej pory zgromadziło już dokumentację kilkuset zlikwidowanych firm. Archiwum obsługuje również firmy, które zlecają obsługę swoich archiwów zakładowych podmiotom zewnętrznym. Szczególny nacisk leży na gromadzeniu dokumentacji osobowej z czasów wojny oraz lat 1945-1959, której okres przechowywania już się zakończył. Ambicją Archiwum jest gromadzenie dokumentacji największych i najważniejszych zakładów pracy. Od początku roku 2010 gromadzone są także materiały archiwalne przechowywane wieczyście, stanowiące zasób narodowy.

Główny Urząd Statystyczny. Centralne Archiwum Statystyczne
Główny Urząd Statystyczny. Centralne Archiwum Statystyczne

W Centralnym Archiwum Statystycznym przechowuje się materiały archiwalne związane z funkcjonowaniem instytucji statystycznych na ziemiach polskich do roku 1944 oraz zbiór dokumentacji własnej GUS i jednostek podporządkowanych Prezesowi GUS, wytworzonych  po roku 1945.

Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych (NDAP) w Warszawie
Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych (NDAP) w Warszawie

NDAP powstała w 1951 r. na bazie Wydziału Archiwów Państwowych w Ministerstwie Oświaty. Jest to centralny urząd administracji rządowej obsługujący Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych – organ zarządzający archiwami państwowymi w Polsce, który podlega Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Portal NDAP oferuje wyczerpujące informacje o archiwach państwowych i niepaństwowych oraz o bibliotekach w Polsce. Zawiera wskazówki do wyprowadzenia kwerendy i informuje o aktualnych projektach.

Ośrodek Badań Historii Żydów (OBHZ) / Oddział Archiwum Państwowego w Rzeszowie
Ośrodek Badań Historii Żydów (OBHZ) / Oddział Archiwum Państwowego w Rzeszowie

Ośrodek Badań Historii Żydów (OBHZ) powstał w roku 1989 i jest oddziałem Archiwum Państwowego w Rzeszowie. Do jego zadań należą:
1. Rejestrowanie ze zbiorów archiwów państwowych wszystkich materiałów archiwalnych o tematyce żydowskiej dotyczących Polski południowo-wschodniej.
2. Zbieranie informacji archiwalnych przechowywanych w muzeach, bibliotekach, placówkach naukowo-badawczych i w innych instytucjach, a także u osób prywatnych i sporządzanie do nich pomocy informacyjnych.
3. Gromadzenie, zabezpieczanie, przechowywanie i opracowywanie materiałów archiwalnych o tematyce żydowskiej z terenu działania Archiwum Państwowego w Rzeszowie.
4. Sporządzanie reprodukcji dokumentów o tematyce żydowskiej znajdujących się w zbiorach własnych, zbiorach innych archiwów państwowych i zbiorach obcych.
5. Współpraca z wyższymi uczelniami, placówkami naukowo-badawczymi i stowarzyszeniami naukowymi, organizowanie sesji naukowych.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej