Wczesnonowożytnym sieciom współpracy kupców ormiańskich w Europie Wschodniej był poświęcony wykład wygłoszony 15 marca w Pradze. Lipski historyk Alexander Osipian przedstawił w nim swój bieżący projekt badawczy. Opierając się na znanej książce Civilisation Matérielle, Économie et Capitalisme, XVe-XVIIIe, w której Fernand Braudel opisywał, jak owe sieci rozszerzały się z Amsterdamu, Marsylii i Wenecji na Zachodzie przez Morze Czarne aż po Madras, Kalkutę i Manilę na Wschodzie, Osipian mówił o tym, jak budowano i łączono ze sobą wzajemnie te dalekosiężne struktury handlowe.
Referent zauważył, że zachodni historycy poświęcają uwagę głównie sieciom współpracy ormiańskich kupców, którzy uprawiali handel między Bliskim Wschodem a Europą Zachodnią, natomiast handel dalekosiężny między Europą Wschodnią a Bliskim Wschodem jest błędnie uważany za peryferyjny i nieistotny. Dodał, że od czasu ukazania się w 1947 roku znanej książki Mariana Małowista o genueńskiej kolonii handlowej w Kaffie (Teodozji) analizy dotyczące przednowoczesnych diaspor ormiańskich w Europie Wschodniej są pisane z podziałem na historiografie narodowe i pozostają pod wpływem konkurujących ze sobą narracji o ziemiach utraconych. Nie ma zaś prawie żadnych badań skupiających się na interaktywności. Chociaż wczesnonowożytne sieci ormiańskich kupców na Wschodzie były ze sobą powiązane, to w istniejących dziś państwach narodowych są badane osobno.
Alexander Osipian wskazywał na szerszy kontekst historyczny. Po zdobyciu przez Osmanów Konstantynopola w roku 1453 i północnego wybrzeża Morza Czarnego w latach 1475 i 1484 wielu lokalnych kupców, w tym pewną grupę Ormian, przesiedlono do Konstantynopola. W 1461 roku w Stambule utworzono ormiańskie biskupstwo, a na początku XVI wieku przekształcono je w ormiański patriarchat. Ormiańska sieć handlowa w Imperium Osmańskim obejmowała ośrodki handlowe takie jak Stambuł, Edirne, Aleppo czy Izmir. W 1604 roku szach Persji Abbas I zaczął prowadzić we wschodniej Armenii politykę „spalonej ziemi” przeciwko atakującym jego kraj wojskom osmańskim. Przymusowo przesiedlono wtedy do Persji być może nawet 60 tysięcy ormiańskich rodzin. Szach zachęcał je do kontynuowania handlu jedwabiem, dzięki czemu sieć handlowa w krótkim czasie sięgnęła za pośrednictwem Nowej Julfy (ormiańskiej dzielnicy Isfahanu) aż do Azji Południowej. W XVII i XVIII wieku kupcy z Nowej Julfy pojawiali się na jarmarkach we Lwowie i Lublinie oraz robili interesy w Gdańsku i należącej do Szwecji Narwie.
Referent skupił się następnie na formalnych i nieformalnych warunkach handlu karawanowego, który wiódł z Rzeczpospolitej przez Rosję dalej do Imperium Osmańskiego i Persji. Według historyka kluczem do legendarnego sukcesu kupców ormiańskich była nie tylko logistyka, lecz również listy żelazne i przywileje, które otrzymywali od swoich protektorów. W dużych, dobrze uzbrojonych grupach lub konwojach – karawanach – regularnie podróżowali aż do Edirne, Stambułu lub nawet Isfahanu. Ta praktyka przyczyniła się do budowy relacji między ormiańskimi kupcami a polskimi arystokratami, którzy kierowali poselstwami. Ponieważ Polska nie miała stałego przedstawiciela na dworze osmańskim, a ormiańskie karawany regularnie wyprawiały się z Polski do Stambułu, karawan-basza pełnił również funkcję królewskiego kuriera – wyjaśnił Osipian. Niektórych ormiańskich karawan-baszów mianowano królewskimi posłami lub tak zwanymi „małymi ambasadorami”.
Według lipskiego historyka w epoce wczesnonowożytnej „Ormianin” nie był kategorią etniczną. Chodziło raczej o przynależność do pewnej wspólnoty diasporowej i religijnej. Jej członkowie zaskarbili sobie zaufanie na dworach miejscowych władców i udzielali im kredytów, a także pełnili funkcję tłumaczy i pośredników między muzułmanami a chrześcijanami.
Na zakończenie Alexander Osipian podzielił się ze słuchaczami pewnymi przemyśleniami koncepcyjnymi. Z jego dociekań wynika, że historia gospodarcza przez długi czas postrzegała związane z informacją, niepewnością i ryzykiem problemy handlu dalekosiężnego raczej jako logistyczne i symptomatyczne przejawy stosunków panujących w epoce przednowoczesnej Możliwości ich rozwiązywania upatrywano w rozwoju księgowości, pieniądza, organizacji handlowych, dzielenia się ryzykiem i umów. Antropologia ekonomiczna wskazuje natomiast, jak ważne jest przyjrzenie się zachowaniu kupców. Referent podkreślił, że ludzie wykorzystywali w owym czasie różne mechanizmy moralne i rytualne, wypełniając lukę w gospodarce goszczącego ich społeczeństwa.
Wykład został zorganizowany przez filię warszawskiego NIH w Pradze wspólnie z Collegium Carolinum, GWZO w Pradze oraz Instytutem Studiów Wschodnioeuropejskich Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Karola.
