Instytucje opiekuńcze w Europie Środkowo-Wschodniej

Dotychczasowa historiografia państwa opiekuńczego skupia się w głównej mierze na dziejach Europy Zachodniej. O ile na przykład Bismarckowskie ubezpieczenia społeczne były przedmiotem dogłębnych opracowań, o tyle obraz dotyczący Europy Środkowo-Wschodniej zawiera znacznie więcej luk. Żeby je w jakimś stopniu wypełnić, 21 października 2022 roku w salach filii warszawskiego NIH w Pradze odbyły się warsztaty „Welfare Institutions in Central and Eastern Europe, 1890-1948”. Zorganizowała je praska filia NIH we współpracy z Instytutem Masaryka i Archiwum Czeskiej Akademii Nauk w Pradze.

W referacie wprowadzającym Zdeněk Nebřenský (Praga) wskazywał na dotychczasowe luki badawcze dotyczące Europy Środkowej i Wschodniej, tłumacząc je między innymi dawną jednolitą interpretacją marksistowską. Zwrócił uwagę, że wynikające z tego dezyderaty badawcze mieszczą się w spektrum od regionalnych analiz porównawczych dotyczących ciągłości rozwojowej (lub jej braku) przed I wojną  światową i po niej po rozróżnienie między kapitalizmem opiekuńczym a państwem opiekuńczym. Zdeněk Nebřenský postulował naukowe opracowywanie tych zagadnień z należytą starannością.

Staranności tej dowiodła Beata Piecha-van Schagen (Chorzów) w referacie o życiu codziennym robotników górnośląskich na przełomie XIX i XX wieku na przykładzie osiedla Giszowiec („Colonie Gieschenwald”) w Katowicach. Na podstawie analizy ich sytuacji mieszkaniowej i warunków życia wyjaśniła, w jaki sposób osiedla robotnicze odgrywały rolę katalizatorów opieki społecznej. Pod dyskusję poddała pytanie, czy motywacją do tego była nie tyle opiekuńczość państwa, co chęć „zapewnienia jakości” siły roboczej w duchu „welfare capitalism”.

Na przykładzie Czerwonego Wiednia Mario Holzner (Wiedeń) pokazał, jak w socjalnym budownictwie mieszkaniowym łączą się ze sobą zagadnienia polityczne, kulturalne i architektoniczne. We współpracy z Michaelem Hubermanem (Montreal) badał on metodami ilościowymi podstawy trwałego sukcesu ówczesnej polityki społecznej. Wskazał przy tej okazji również na znaczenie tej tematyki dla obecnych wyzwań polityki mieszkaniowej.

Teresa Willenborg (Wedemark) zademonstrowała na przykładzie opieki nad dziećmi w Polsce, że od 1890 roku następowała ewolucja od filantropii do opieki państwowej. Oprócz ówczesnych szczególnych wyzwań w tej dziedzinie poruszyła również temat pola manewru podmiotów państwowych i niepaństwowych.

Switłana Luparenko (Charków) mówiła o roli organizacji religijnych w opiece społecznej. Naświetliła z jednej strony przeszkody finansowe i ideowe, z którymi zmagały się instytucje wyznaniowe, z drugiej zaś pokazała ich ogromny wpływ na opiekę społeczną.

Liisa Lail (Tartu) poddała pod dyskusję kwestię, do jakiego stopnia wizję „welfare capitalism” jako etapu pośredniego na drodze do państwa opiekuńczego da się zastosować do Estonii. Nawiązując do licznych przełomów instytucjonalnych w okresie międzywojennym, objaśniała zarówno cechy odrębne, jak i paralele w porównaniu z innymi analizami regionalnymi.

Ostatni referat wygłosił Dan-Alexandru Săvoaia (Jassy), a był on poświęcony zaopatrzeniu dla bezrobotnych w rumuńskich Jassach ok. 1930 roku. Referent zwrócił uwagę na lukę badawczą w dotychczasowej rumuńskiej historiografii, polegającą na niewystarczającym uwzględnieniu faktu, że na formy tego wsparcia miały wpływ nie tylko związki zawodowe, lecz w znacznym stopniu również komisje pomocy społecznej.

W sumie warsztaty otworzyły różnorodne możliwości badania tematu i były dobrą okazją do wymiany informacji i nawiązywania kontaktów. Obrady prowadził Jakub Štofaník (Praga).

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej