Od XIX wieku etniczno-kulturowe powstawanie narodów stanowiło jeden z najważniejszych procesów społecznych i kulturowych w Europie Środkowej. Towarzyszyły mu jednak liczne warianty ruchów etnicznych i regionalnych oraz tworzenia się grup – takich jak kaszubska – które nie prowadziły do formowania się nowoczesnego narodu, niemniej stanowiły „normalność” projektów tożsamości zbiorowej. W tej samej epoce w Europie nastąpiła nowa faza powstawania i przekształcania się struktur regionalnych na różnych płaszczyznach.
Niniejsza monografia łączy obie perspektywy i szuka odpowiedzi na pytanie, jak formowały się regiony jako płaszczyzny identyfikacji. Ponieważ „region" można zasadniczo zawsze zdefiniować jako funkcjonalną część szerszego kompleksu, ale jego rola i konteksty podlegają przemianom historycznym, analiza wprowadza i wypróbowuje kategorię regionalności jako zmienną historyczną. Ruch kaszubski propagował wspólnotę, w której możliwych było wiele form szerszej przynależności Kaszubów między regionem a etnicznością.
Kaszuby uległy zatem regionalizacji, a regionalność stała się podstawową formą myślenia o tym, kim są Kaszubi. W jakich ramach jednak przedstawiciele ruchu kaszubskiego umiejscawiali ten kraj i kulturę? Jak różnicowano tę kaszubską ojczyznę dalej do „wewnątrz”, na poszczególne regiony? Podobnie jak ruchy narodowe, także kaszubska agitacja patriotyczna była pod silnym wpływem historyzmu. Przedmiotem monografii jest również to, jak powstająca dopiero kaszubska kultura pamięci towarzyszyła procesom regionalizacji. Przemiany na Kaszubach traktowane są zaś jako modelowy przypadek odnoszący się do nowoczesnych regionalności w Europie.
MILOŠ ŘEZNĺK jest profesorem europejskiej historii regionalnej na Uniwersytecie w Chemnitz i członkiem Instytutu Kaszubskiego w Gdańsku. W latach 2014–2024 był dyrektorem Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Jego priorytety badawcze to historia i kultura Europy Środkowo-Wschodniej od XVIII do XX wieku, badania nad regionalizmem, historyczne badania nad elitami, pamięć zbiorowa i dzieje monarchii habsburskiej.
Miloš Řezník: Regionalität im Fluss Die kaschubische Bewegung – Zugehörigkeit, Raum und Geschichte (1840–1920), Osnabrück 2024, fibre Verlag, Einzelveröffentlichungen des Deutschen Historischen Instituts Warschau 48, 320 s., liczne ilustracje, twarda oprawa, ISBN 978-3-944870-88-5