Aktion Reinhardt: Historical Contexts, Research Perspectives, and Memory

zdjęcia: Monika Tarajko

W dniach 9–11 czerwca 2022 roku, Pracownia Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej im. Jerzego Kłoczowskiego będąca częścią Ośrodka "Brama Grodzka–Teatr NN", Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie (NIH) oraz Fortunoff Video Archive for Holocaust Testimonies na Yale University zorganizowały konferencję Aktion Reinhardt: Historical Contexts, Research Perspectives, and Memory. Konferencja odbywała się w Lublinie w przestrzeni Ośrodka „Brama Grodzka–Teatr NN”, lokalnej instytucji kultury zajmującej się dokumentowaniem i upamiętnianiem życia Żydów lubelskich. W komitecie organizacyjnym konferencji znaleźli się Christhardt Henschel oraz Łukasz Krzyżanowski z NIH; Rafał Wnuk, Mirosław Filipowicz, Adam Puławski oraz Paweł Jarosz z Pracowni Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, a także Stephen Naron z Fortunoff Video Archive.

Uwagi wstępne w dniu 9 czerwca wygłosił prezydent miasta Lublina, Krzysztof Żuk oraz przedstawiciele organizatorów: Tomasz Pietrasiewicz z Ośrodka „Brama Grodzka–Teatr NN”, Ruth Leiserowitz z NIH, Stephen Naron z Fortunoff Video Archive. Organizacja paneli w pierwszym dniu konferencji odzwierciedlała klasyczny podział na sprawców, ofiary i świadków wprowadzony do historiografii przez Raula Hilberga. Liczne referaty wygłoszone w czasie konferencji dobitnie udowodniły jak bardzo płynne i nieostre są kategorie zaproponowane przez Hilberga w świetle najnowszych badań nad historią Zagłady.

W czasie panelu poświęconego sprawcom: Edward Westerman zaprezentował jak poczucie wspólnoty i męskiej więzi istniejące wśród członków niemieckich sił okupacyjnych wzmacniały stosowaną przez nie słowną, fizyczną i seksualną przemoc. Markus Roth opowiedział w jaki sposób rozwiązania doraźnie improwizowane przez niemieckich naczelników powiatów prowadziły do stopniowej radykalizacji procesu zagłady. Andrzej Żbikowski skupił się na postaci Jürgena Stroopa i jego roli w stłumieniu powstania w getcie warszawskim w 1943 roku. Robert Parzer w swoim referacie zakwestionował funkcjonujący w powszechnej wyobraźni związek przyczynowo skutkowy pomiędzy przymusowymi eutanazjami w ramach Akcji T4 i Holokaustem.  

W panelu poświęconym ofiarom: Christhardt Henschel pokazał w jaki sposób żydowscy mieszkańcy rejencji ciechanowskiej, chociaż formalnie nieobjęci Operacją Reinchardt, padli ofiarą akcji eksterminacyjnej prowadzonej w sąsiadującym z rejencją Generalnym Gubernatorstwie. Katarzyna Person zaprezentowała referat na temat Żydowskiej Samopomocy Społecznej w getcie warszawskim oraz pomocy okazanej Żydom zachodnioeuropejskim deportowanym do getta warszawskiego w 1942 roku. Natalia Aleksiun opowiedziała o tym, jak brak lekarzy we wschodniej Galicji, umożliwił lekarzom-Żydom zdobywanie dokumentów i zaopatrzenia od stacjonujących w okolicy Niemców i pomaganie innym ukrywającym się Żydom.

W trakcie panelu poświęconego świadkom, Michał Kowalski argumentował, że Polacy często znali szczegóły niemieckich akcji eksterminacyjnych, ale spoglądali na Zagładę z daleka. Adam Puławski zaprezentował w jaki sposób Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźctwie wykorzystywał raporty o postępującej w kraju zagładzie ludności żydowskiej, mając na celu poprawę pozycji międzynarodowej Polski, a nie pomoc obywatelom-Żydom.

Dyskusja panelowa, w której udział wzięli Natalia Aleksiun, Jan Grabowski, Jan Tomasz Gross i Andreas Lawaty, była zogniskowana wokół debat oraz kontrowersji związanych ze współczesnymi badaniami nad Zagładą i wywołała ożywioną wymianę zdań pomiędzy panelistami i publicznością. Wśród zagadnień poruszonych w czasie dyskusji znalazły się między innymi: miejsce Holokaustu w tworzeniu historiografii narodowych oraz studiach żydowskich, a także nieprzydatność klasycznych kategorii sprawców, ofiar i świadków do analizy rzeczywistości Zagłady w świetle nowych badań.

W drugim dniu konferencji odbyły się trzy kolejne panele tematyczne. W czasie panelu poświęconego kolaborantom, Tomasz Frydel zaprezentował w jaki sposób lokalna polska społeczność, polskie państwo podziemne oraz niemiecka administracja wpływały na zachowania polskich policjantów granatowych wobec Żydów. Peter Black opowiedział o powojennych losach ukraińskich kolaborantów, tzw. trawnikimänner. John-Paul Himka przedstawił referat o udziale ukraińskiej policji pomocniczej w przeprowadzeniu Holokaustu w Komisariacie Rzeszy Ukraina. Grzegorz Rossoliński-Liebe przedstawił zbiorową biografię polskich burmistrzów w Generalnym Gubernatorstwie oraz analizował ich rolę w procesie aryzacji miejsc pracy i mienia.

W panelu poświęconym metodologii, Annika Wienert zaprezentowała w jaki sposób nowe interdyscyplinarne projekty wykorzystują analizę przestrzenną miejsc związanych z Holokaustem i w ten sposób przekraczają dotychczasowe granice badań naukowych. Na przykładzie nowych muzeów w Chełmnie i Sobiborze, Zofia Wóycicka argumentowała, że ekspozycje angażujące zmysły i emocje zwiedzających wyznaczają współczesny standard w polskich muzeach. Marcin Urbanek zaprezentował projekt zmiany miejsca pamięci w Sobiborze, którego celem jest ochrona godności żydowskich ofiar obozu zagłady.

W panelu poświęconym zagadnieniom edukacyjnym, Jolanta Laskowska przybliżyła historię KL Lublin oraz współczesne przedsięwzięcia edukacyjne, w tym wykorzystanie komiksów w działalności edukacyjnej Państwowego Muzeum na Majdanku. Wykorzystując fragmenty nagrań wideo z kolekcji Fortunoff Video Archive for Holocaust Testimonies, Stephen Naron sposoby w jakie powojenne relacje mogą zostać wykorzystane do analizy przedwojennych i wojennych relacji polsko-żydowskich oraz przebiegu Akcji Reinhardt.

Wieńcząca konferencję XXII Debata Lelewelowska, wychodząc od obchodzonej w tym roku trzydziestej rocznicy publikacji książki Zwykli ludzie Christophera Browninga, była poświęcona zmianom jakie zaszły w badaniach nad Zagładą w ciągu ostatnich trzech dekad. Uczestniczący przez internet Christopher Browning przedstawił swoją refleksję nad recepcją książki oraz powstałymi po niej innymi studiami o batalionach niemieckiej policji. W drugiej części debaty w dyskusji wzięli udział Michał Bilewicz, Mark Roseman, Roma Sendyka oraz Łukasz Krzyżanowski, który moderował rozmowę. W czasie debaty poruszone zostały problemy poszerzenia kręgu sprawców, wzrost znaczenia świadectw ocalałych, zwrot ku kulturze wizualnej zauważalny w najnowszym wydaniu książki Browninga, problemy z wykorzystaniem wyników eksperymentów prowadzonych przez psychologa Stanleya Milgrama i Philipa Zimbardo.

W ramach konferencji, uczestnicy wzięli udział w wizycie studyjnej w miejscach związanych z historią Holokaustu znajdujących się na terenie Lublina. Odwiedzili, między innymi, budynek, w którym mieściła się siedziba sztabu Akcji Reinhardt. Uczestnicy zwiedzili także muzeum i miejsce pamięci po byłym obozie zagłady w Bełżcu.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej