W regionie Morza Bałtyckiego koegzystują różne wspólnoty językowe. Od wielu stuleci jest on areną relacji kulturowych i społecznych opartych na wymianie. O tym, jak region Bałtyku był konstruowany i przedstawiany w średniowieczu i epoce nowożytnej, opowiadał letni wykład wygłoszony w filii NIH w Wilnie. Odbył się on 13 lipca 2021 roku podczas Festiwalu Tomasza Manna w Nidzie, a moderatorem był litewski historyk i rektor Uniwersytetu Wileńskiego, prof. dr hab. Rimvydas Petrauskas.
Michael North, profesor powszechnej historii epoki nowożytnej na Uniwersytecie w Greifswaldzie, rozpoczął wykład od ogólnego zdefiniowania pojęcia – powiedział, że jako historyk pojmuje literaturę w szerokim znaczeniu jako wszystko, co jest rejestrowane pisemnie. W nawiązaniu do tego przyjrzał się następnie dokładniej literackim konstrukcjom regionu Bałtyku. Basen Morza Bałtyckiego przedstawił jako arenę relacji kulturowych i społecznych opartych na wzajemnej wymianie oraz objaśnił, jak w tym regionie powstawała przestrzeń kultury i komunikacji.
Basen Morza Bałtyckiego zaczęto postrzegać jako region już w XI wieku. Pojęcie „Morze Bałtyckie” pierwszy objaśnił duchowny i kronikarz Adam z Bremy, który użył tego określenia w swojej historii Kościoła. Według prof. Northa w XIII wieku region ten był już postrzegany jako obszar pielgrzymek i handlu, a nazwy Morze Bałtyckie i Morze Północne pojawiły się po raz pierwszy w języku łacińskim i dolnoniemieckim w dokumencie z roku 1241.
We wczesnej epoce nowożytnej, kiedy Dania, Szwecja i Polska walczyły o panowanie nad wybrzeżem bałtyckim, termin dominium maris Baltici ugruntował się według prof. dr. hab. Northa także w publicystyce. Źródła niderlandzkie mówiły o Oostland, a pojęcie to rozpowszechniła niderlandzka kartografia. Historyk wskazał, że powstanie obszaru kulturowego w XVIII i XIX wieku stało się istotnym warunkiem literackiej recepcji tego regionu. Ważne źródła publicystyczne na jego temat pozostawili ochmistrzowie, którzy służyli na tym historycznym obszarze jako wychowawcy szlachty. Na obraz Liwonii i Łotwy w Niemczech wpłynęły na przykład publikacje Johanna Gottfrieda Herdera, który przez kilka lat pracował w Rydze.
Kolejna część wykładu była poświęcona romantycznemu odkryciu na nowo morza. Wykładowca podkreślił, że w XIX wieku stało się ono w literackiej recepcji miejscem tęsknoty. W tym okresie na wschodzie regionu bałtyckiego rozwinęła się turystyka kąpieliskowa oraz infrastruktura turystyczna. Pisarze relacjonowali swoje letnie podróże nad Bałtyk, a Wilhelm von Humboldt opisywał w 1809 roku krajobraz Mierzei Kurońskiej. Bałtyk stał się ważnym motywem także w malarstwie. Prof. dr hab. North przytoczył tu przykład Caspara Davida Friedricha, który dorastał na wybrzeżu bałtyckim i wybrał morze na temat swoich obrazów.
Na zakończenie wykładowca przedstawił Bałtyk nie tylko jako region misji, handlu i panowania, lecz również jako miejsce tęsknoty. W jego opinii charakterystyczne jest to, że temu nadmorskiemu regionowi poświęcano bardzo niewiele uwagi w literaturze narodowej. Rybacy byli zatem cały czas w cieniu rolników. Ten ważny aspekt stał się również punktem wyjścia ożywionej dyskusji z publicznością. Mowa była między innymi o tym, że w narodowej literaturze litewskiej Bałtyk jawił się jako obszar obcy, spoza kanonu literackiego.
Prof. dr hab. Michael North studiował historię Europy Wschodniej, historię średniowieczną i nowożytną oraz slawistykę, a doktoryzował się w 1979 roku w Gießen. Następnie odebrał wykształcenie muzealnicze i pracował naukowo w muzeach w Hamburgu i Kilonii. W 1988 roku habilitował się w Kilonii, a od 1995 roku prowadzi katedrę powszechnej historii epoki nowożytnej w Greifswaldzie. Do jego najnowszych publikacji należą Zwischen Hafen und Horizont: Weltgeschichte der Meere (München 2016) i Das Goldene Zeitalter global. Die Niederlande im 17. und 18. Jahrhundert (Köln–Weimar–Wien 2021).
