Po stłumieniu powstania styczniowego (1863–1864) rosyjskie imperium wprowadziło nowy system zarządzania i kontroli. Carska administracja, wzrost znaczenia rosyjskiego nacjonalizmu i nader zmienny stosunek carskiej biurokracji do społeczeństwa polskiego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku były tematem angielskojęzycznego wykładu poniedziałkowego w filii warszawskiego NIH w Wilnie. 26 kwietnia gościł tam Malte Rolf, profesor nowożytnej historii europejskiej z naciskiem na Europę Wschodnią na Uniwersytecie w Oldenburgu.
Początek wykładu historyk poświęcił rosyjskiej biurokracji oraz carskim namiestnikom i urzędnikom w Polsce. W jego opinii najwyżsi rangą przedstawiciele imperium zdawali sobie sprawę z tego, że są w Polsce zdani na wsparcie lokalnych uczestników życia politycznego. Musieli wchodzić z nimi w interakcje, aby osiągnąć swój cel i władać złożonym polskim społeczeństwem. Ten rodzaj kooperacji doprowadził jego zdaniem do tego, że prezydenci miast, na przykład Warszawy, aktywnie angażowali się w ich rozwój. Wspierali budowę hal targowych i kanalizacji oraz inicjowali inne inwestycje w infrastrukturę miejską. Posługując się wybranymi przykładami, referent uzmysłowił słuchaczom, że carskiej biurokracji nie można więc bynajmniej określać mianem monolitycznej, a rosyjscy urzędnicy nie stanowili nierozerwalnej całości administracji.
Po obszernym scharakteryzowaniu imperialnej biurokracji Malte Rolf przyjrzał się dokładniej wzrostowi znaczenia rosyjskiego nacjonalizmu. Zastanawiał się, w jakim stopniu nacjonaliści w łonie społeczności rosyjskiej w Królestwie Polskim wchodzili w konflikt z wyższymi warstwami państwowej biurokracji. Omówił również rolę artykułowanych publicznie skrajnych wizji nacjonalizmu i ich wpisywania się w tradycyjne ramy imperialne. Według ustaleń prof. Rolfa siły nacjonalistyczne nie odniosły jednak w tym kontekście sukcesu. Niemniej zdaniem referenta konflikt ten pokazuje bardzo wyraźnie, jak w „Kraju Nadwiślańskim” rozwijał się zasadniczy antagonizm między przedstawicielami struktury imperialnej a lokalnymi rosyjskimi nacjonalistami.
Na zakończenie historyk z Oldenburga mówił o wzajemnym oddziaływaniu i relacjach między metropolią rosyjskiego imperium a jego peryferiami. Przy tej okazji podkreślił, jak doniosły wpływ miały trwające przeszło wiek rządy imperialne w Królestwie Polskim dla wizerunku własnego i samopostrzegania Rosjan. Według niego rządy te nie tylko znacząco oddziaływały na centrum, lecz również zrodziły nową formę rosyjskiego nacjonalizmu.
Wirtualny wykład uzupełniła ożywiona dyskusja. Oprócz zagadnień historiograficznych, polityki imperialnej i napięć w dziedzinach oświaty i religii jej tematem były również studia postkolonialne i możliwości ich zastosowania do tego studium przypadku. Imprezę zorganizowano we współpracy z Uniwersytetem Wileńskim i Litewskim Instytutem Historycznym.
