Interdyscyplinarna konferencja na temat „zacienionych miejsc“

Pojęcie „shadow place” (niem. Schattenort, pl. zacienione miejsce) dotyczy miejsc, które w toku historii doświadczyły przemocy, wojny czy katastrof, a dziś stanowią złożone przestrzenie pamięci i atrakcje turystyczne. Badania nad miejskimi „shadow places” dotyczą stosunku różnych aktorów społecznych do tak pojętej, negatywnej pamięci miasta. Jakie procesy upamiętnienia, turystyfikacji i ekonomizacji charakteryzują miejsca „po przejściach”?

Konferencję „Shadow Places. Urban Strategies of Dealing with Painful Pasts“, która odbywała się od 7 do 9 marca 2019 w NIH w Warszawie, organizował zespół badawczy V „Funkcjonalność historii w późnej nowoczesności” we współpracy z Centrum Badań nad Historią Najnowszą w Poczdamie oraz Grupą Badawczą Stowarzyszenia Leibniza, zajmującą się autentycznością historyczną. W interdyscyplinarnym spotkaniu wzięli udział przedstawiciele i przedstawicielki historii, literaturoznawstwa, ekonomii, antropologii, architektury, jak również osoby pracujące w muzeach. Miejsca omawiane w referatach obejmowały regiony od Berlina przez Kraków aż do Australii czy Chin.

Podczas sekcji tematycznych, jednej dyskusji panelowej, jednego publicznego wykładu, jak również krótkich wycieczek w teren, uczestnicy i uczestniczki konferencji dyskutowali o ambiwalencjach trudnego dziedzictwa historycznego. Pierwszego wieczora w debacie zatytułowanej „Dark Public History: How we Deal with Painful Pasts“ prof. Philip Stone, dr Jörg Skriebeleit, dr Jessica Moody oraz prof. Dorota Sajewska rozmawiali o potrzebie akademickiej subdyscypliny zajmującej się „dark public history”. Żywa dyskusja dotyczyła także idei „dark tourism”, marketingu „shadow places” oraz motywacji, oczekiwań i emocji towarzyszących odwiedzaniu miejsc z trudnym bądź „ciemnym” dziedzictwem.

Drugiego dnia prof. Astrid Erll wygłosiła wykład „Shadow Places of Migration“. Skoncentrowała się na dwóch projektach, które określiła mianem „memory interventions“. Zarówno Marc Isaac w filmie dokumentalnym Calais: The Last Border (2003), jak i twórcy Refugee Tales Outreach Project (od 2005 roku) wspierają budowanie pamięci kulturowej migrantów oraz oznaczanie miejsc pamięci związanych z ich doświadczeniami. Czynią to, odwołując się do kulturowo zakorzenionych sposobów opowiadania.

Podczas gdy niektóre sekcje poświęcone były konkretnym miejscom (na przykład byłym więzieniom), inne podejmowały bardziej ogólne tematy, jak na przykład stosunek do dziedzictwa postkolonialnego czy niektóre praktyki turystyczne (zwiedzanie z przewodnikiem, adaptowanie przestrzeni do zabawy itp.). Empirycznie i konceptualnie zróżnicowane podejścia zebrane zostały w panelu „post-war spaces”. Dr Peter Pirker i Philipp Rode (Wiedeń) przestawili analizę ilościową przemian wiedeńskich pomników po 1945 roku, podczas gdy prof. Roma Sendyka (Kraków) wyjaśniła pojęcie „nie-miejsc pamięci” na przykładzie byłego obozu koncentracyjnego w Płaszowie. Dr Scott Ladermann (Duluth, Minnesota) skoncentrował się natomiast na wietnamskich muzeach wojny oraz ich konfliktogennej recepcji wśród amerykańskich turystów.

Wszystkie referaty dowodziły, że miejsca obciążone przeszłością, cieszą się coraz większym zainteresowaniem, zaś zaangażowani w nie aktorzy społeczni muszą radzić sobie z powstającymi napięciami. Szczególnie intensywne dyskusje dotyczyły różnic między „shadow places” a „dark places” oraz potencjału metafor światła i cienia do pracy analitycznej. Mimo że konferencja nie dostarczyła ostatecznych odpowiedzi na te pytania, udało się skonfrontować dwa zwykle odrębne dyskursy: dominujące zwłaszcza w Niemczech badania pamięci kulturowej oraz zaczerpnięte z kręgów anglosaskich pojęcie dziedzictwa (heritage).