Internacjonalizacja północno-wschodnich Czech

Filia warszawskiego NIH i Collegium Carolinum w Pradze gościła 21 września 2021 roku dr Ségolène Plyer ze Strasburga. Po krótkim powitaniu słuchaczy obecnych zarówno na żywo, jak i na Zoomie, dr Stanislav Holubec z Instytutu Historycznego Czeskiej Akademii Nauk przedstawił referentkę. Dr Ségolène Plyer uczestniczy obecnie w europejskim projekcie „NEPOSTRANS – Negotiating post-imperial transitions” pod kierownictwem dr. Gábora Egry’ego z Budapesztu. Jej osobiste główne zainteresowanie badawcze to dzieje wschodnich Czech w kontekście globalizacji w latach 1870–1940.
Tematyką tą historyczka zajęła się także w swoim angielskojęzycznym wykładzie pod tytułem „The Internationalization of Northeast Bohemia from the Second Half of the 19th Century to the 1920s”. Na wstępie zadała pytanie, jak powstaje spójność w społeczeństwach heterogenicznych. Na przykładzie przemysłu tekstylnego w północno-wschodnich Czechach dociekała, dlaczego w łonie tego ukierunkowanego na eksport, kwitnącego gospodarczo obszaru doszło do podziału na społeczność czeską i niemiecką. Na początku wskazała, że dynamicznemu rozwojowi regionu między Dvůrem Králové a Náchodem sprzyjały postępująca technicyzacja oraz czynniki geograficzne, takie jak położenie przy granicy i dobre skomunikowanie. W opinii referentki duże znaczenie mieli w tym kontekście także lokalni przedsiębiorcy. Tworząc wspólne grupy interesu, chronili i wspierali swoją gałąź przemysłu. Uświadamiali sobie ponadto pozytywny wpływ stosowania nowoczesnych maszyn zapewniających optymalizację produkcji, tworzenia sieci osobistych kontaktów oraz indywidualnej edukacji – np. za sprawą wielojęzyczności – na ich zakłady.
Na podstawie tych wniosków dr Plyer postawiła następnie tezę, że przetwórstwo lnu w owym regionie doprowadziło do powstawania industrial districts w rozumieniu Becattiniego. Ponieważ wywierało ono jednocześnie silny wpływ na strukturę społeczną, koncepcja industrial districts zazębia się tu jej zdaniem z teorią pola Bourdieu. Oprócz odrębnej struktury, odrębnego interesu i odrębnej definicji kapitału gospodarczego i kulturowego pole to charakteryzuje się również odrębną formą konkurencji między poszczególnymi podmiotami. Ich rywalizację determinowała w opinii dr Plyer intencja zabezpieczenia bytu własnego przedsiębiorstwa i pokonania konkurentów. Aby osiągnąć ten cel, posługiwano się identycznymi środkami, takimi jak przywiązywanie robotników do własnego zakładu oraz odrzucanie idei socjaldemokratycznych i komunistycznych. W ten sposób północno-wschodnioczescy przemysłowcy stali się grupą w sumie homogeniczną.
Na przykładzie Josefa Bartoňa dr Ségolène Plyer zilustrowała następnie tezę, że w celu zapewnienia sobie autorytetu przedsiębiorcy byli również gotowi podsycać resentymenty społeczne i narodowe. W następstwie dokonanych z jego inicjatywy obniżek cen w celu rozwiązania problemów finansowych dochodziło do konfliktów z niemieckojęzycznymi fabrykantami żydowskimi. Jednoczesne umacnianie się narodowo-liberalnych młodoczechów oraz towarzysząca temu dyskusja o języku preferowanym w regionie doprowadziły w 1899 roku do tego, że jeden ze strajków robotniczych zakończył się pogromem.
Dyskusja po wykładzie świadczyła o dużym potencjale przedstawionego tematu. Badaczka podkreśliła, że celem jej dociekań jest analiza przedmiotu badań nie z perspektywy nacjonalistyczno-deterministycznej, lecz społeczno-innowacyjnej. Wymaga to zwłaszcza, by nie analizować aspektów ekonomicznych, społecznych i związanych z polityką lokalną osobno, lecz naświetlać współzależności między nimi.