Kongres Polonoznawczy – sprawiedliwość

Jak definiuje się sprawiedliwość? W jaki sposób interpretuje, implementuje lub inscenizuje się sprawiedliwy ład? Tegoroczny, piąty już Kongres Polonoznawczy odbywał się pod hasłem „Sprawiedliwość”. Impreza, zorganizowana wspólnie przez Niemiecki Instytut Spraw Polskich w Darmstadt, Centrum Studiów Polonoznawczych im. Aleksandra Brücknera, Uniwersytet Marcina Lutra w Halle i Wittenberdze oraz Uniwersytet im. Friedricha Schillera w Jenie, zgromadził w dniach 5–8 marca 2020 roku w Halle badaczy z różnych dyscyplin oraz liczne grono innych osób o zainteresowaniach naukowych. Dla uczestników była to kolejna okazja do wymiany informacji ponad granicami dziedzin badawczych i państw. Na przykładzie Polski dyskutowano o różnych wizjach sprawiedliwości i możliwościach jej urzeczywistniania w kontekście rozmaitych ustaw, praktyk oraz wyznawanych norm i wartości.

Także w tym roku na Kongresie był reprezentowany warszawski NIH, którego pracownicy przygotowali kilka paneli. Pod inspirowanym Orwellem hasłem „Wszyscy ludzie są równi, ale niektórzy są równiejsi od innych” w panelu według koncepcji dr Anniki Wienert i dr Sabine Stach na pierwszym planie znalazła się wzajemna relacja między sprawiedliwością a równością. Z perspektywy z gruntu odmiennych dyscyplin w poszczególnych wystąpieniach omawiano paradoksy równości w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej: Christina Heiduck (Jena) analizowała na przykładzie polskiego kosmonauty Mirosława Hermaszewskiego rozdźwięk między populizmem a niezwykłością jako przyczynek do dziejów politycznej propagandy. Dr Stephanie Weismann z Wiednia — tak jak Christina Heiduck była stypendystka warszawskiego NIH — przybliżyła zagadnienie historii zapachów, przedstawiając swoje rozważania na temat egalitarnych krajobrazów zapachowych w PRL. Z kolei dr Sabine Stach zajęła się wszechobecną w kulturze popularnej narracją „czasu szarości”. Komentatorką tego panelu, prowadzonego przez prof. dr hab. Ruth Leiserowitz, była historyk sztuki dr Małgorzata Popiołek-Roßkamp (Berlin). Panelowi towarzyszyła ożywiona dyskusja z publicznością.

W panelu „Imprisoned Femininity: Gender Roles and Incarceration in Modern Polish and Ukrainian History” dr Felix Ackermann dyskutował razem z inną byłą stypendystką NIH, Ivanną Cherchovych ze Lwowa, oraz Anną Muller – obecnie na stypendium Fulbrighta w Gdańsku – o doświadczeniach kobiet w więzieniach. Dyskusję rozpoczęła prof. dr hab. Claudia Kraft z Uniwersytetu Wiedeńskiego komentarzem, w którym wskazała, że na pierwszy rzut oka doświadczenia te pochodziły ze skrajnego marginesu społeczeństwa. Drugie spojrzenie prowadzi jednak jej zdaniem do innego postrzegania relacji między państwem a osobami osadzonymi w więzieniach: formę i proces zmiany tej relacji można uważać za sejsmograf zasadniczych przeobrażeń.

Była przewodnicząca Rady Naukowej NIH w Warszawie prof. dr hab. Bianka Pietrow-Ennker (Konstancja) zorganizowała panel „»Sprawiedliwość« w polityce międzynarodowej — Polska i jej sąsiedzi w okresie transformacji od 1989 roku. O wzajemnym związku między państwowością, konstrukcjami tożsamości narodowej i pozycjonowaniem się w polityce międzynarodowej”. W ten sposób nie tylko odniesiono się do aktualnego projektu publikacji, lecz jednocześnie nawiązano również do konferencji w warszawskim NIH w marcu 2018 roku. „Dążenie Polski do »godziwego« miejsca w systemie międzynarodowym” było tematem referatu byłego dyrektora NIH prof. dr hab. Klausa Ziemera, a obecny dyrektor Instytutu prof. dr hab. Miloš Řezník naświetlił następnie zagadnienie „Polityka zagraniczna, agenda tożsamości a »sprawiedliwości historyczne«: konfiguracja czechosłowacka /czeska”. W pozostałych referatach prof. dr hab. Malte Rolf (Oldenburg) mówił o Litwie, a Wilfried Jilge (Berlin) o Ukrainie. Ożywiona dyskusja była domknięciem tego cieszącego się bardzo dużym zainteresowaniem bloku wystąpień.

Podczas zorganizowanego przez Sebastiana Paula i Matthäusa Wehowskiego (Drezno) panelu „Grabieże i przemoc fizyczna jako »sprawiedliwość ludowa«? – przemoc jako środek legitymizacji i reprezentacji ładów powojennych po pierwszej wojnie światowej” referat wygłosił prof. dr hab. Maciej Górny. Referenci starali się uporządkować niepewne lub zmanipulowane informacje o wybuchach przemocy podczas procesu transformacji Europy Środkowej i Wschodniej po 1918 roku. Tematem, który przykuł przy tej okazji największą uwagę, okazała się paradoksalnie zaskakująca nieobecność przemocy w przypadkach, w których była pierwotnie oczekiwana. Dyskutowano także o propagandowych funkcjach opisywania przemocy, zwłaszcza seksualnej.

W panelu „Cultural (Mis)representations of the Rescue of Jews During the Holocaust in the Polish Public Discourse” Agnieszka Wierzcholska (Berlin) mówiła o tym, jak traktuje się – i jak w kontekście wiedzy historycznej powinien być traktowany – temat ratowania Żydów podczas Holokaustu w Polsce. Literaturoznawca dr Tomasz Żukowski (Warszawa) ujął polski dyskurs o ratowaniu Żydów jako koncepcję praktyki władzy. Literaturo- i religioznawczyni dr Karina Jarzyńska (Kraków) analizowała religijne obramowanie tego tematu we współczesnej Polsce. Na zakończenie dr Zofia Wóycicka mówiła o „motywach wędrownych” w europejskich muzeach Sprawiedliwych. Polemicznym komentarzem opatrzył ten interdyscyplinarny panel dr Raphael Utz (Jena). Duża liczba pytań i uwag ze strony publiczności ujawniła bardzo duże zainteresowanie tą tematyką.

Ponadto warszawski NIH był współorganizatorem panelu „Democracy, Etatism and Justice in Interwar Poland” z referatami prof. Natalii Stegmann (Ratyzbona), dr Iwony Dadej (Warszawa / Berlin), prof. Claudii Kraft (Wiedeń) i prof. Macieja Górnego. Ożywiona dyskusja toczyła się wokół pojęcia transformacji politycznej jako kategorii, która mogłaby być użyteczna nie tylko w analizie przemian w Europie Środkowej i Wschodniej po 1989 roku, lecz także przełomu z roku 1918. Rola emocji w historii gospodarczej i politycznej oraz pytanie, czy rozbudzone i zawiedzione nadzieje społeczne mogą być uważane za czynnik ważniejszy od „twardych” danych ekonomicznych, były tematem końcowej dyskusji.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej