Pierwsza Konferencja im. Hermanna Webera w zakresie Badań Historycznych nad Komunizmem – próba zastosowania perspektyw ludologicznych do dociekań nad władzą i życiem codziennym w realnym socjalizmie
Człowiek to nie tylko homo sapiens i homo faber, ale także homo ludens (Johan Huizinga 1938). Gra się zawsze i wszędzie – grał nawet homo sovieticus. Granie można pojmować jako próbne działanie, służące ćwiczeniu praktyk i norm społecznych. Rządzi się ono zarazem własnymi regułami, wymaga swobody i wyobraźni, jest pozbawione określonego celu i emocjonalne. Jak to się jednak ma do aspiracji ustrojów dyktatorskich, by poddać sterowaniu i kontroli wszystkie dziedziny ludzkiego współżycia? Temu pełnemu napięć obszarowi na styku aspiracji edukacyjnych, dynamiki własnej, subwersji i afirmacji była poświęcona konferencja „Między dyscypliną społeczną a przyjemnością: polityka i praktyki grania w realnym socjalizmie”, która odbyła się 4–6 grudnia 2019 roku w Instytucie Maxa Plancka do Badań nad Edukacją w Berlinie. Impreza, zorganizowana we współpracy między NIH w Warszawie, Uniwersytetem Augsburskim, berlińskim Instytutem Maxa Plancka i czasopismem „Jahrbuch für Historische Kommunismusforschung”, była zarazem inauguracją cyklu Konferencji im. Hermanna Webera w zakresie Badań Historycznych nad Komunizmem.
Podczas trzech dni konferencji trzynaścioro referentów zaprezentowało studia przypadków z NRD, Związku Radzieckiego, Polski, Czechosłowacji, Jugosławii i Rumunii. Spektrum analizowanych gier i praktyk grania sięgało od gier planszowych przez gry ruchowe, karciane i komputerowe aż po aktywność sportową taką jak jazda na deskorolkach. Dochodziły do tego prezentacje, służące omawianiu tematu z towarzyszeniem dyskusji ekspertów z zakresu pedagogiki, projektowania zabawek i socjologii przestrzeni. Szczególnie intensywny charakter miał dzień drugi, obramowany dwoma wykładami teoretycznymi. Prof. dr hab. Jens Junge (Instytut Ludologii design academy berlin) dokonał wprowadzenia w rozległą dziedzinę „ludologii”. Wieczorem wielu gości skorzystało zaś z zaproszenia na publiczny wykład prof. dra hab. Thomasa Lindenbergera (Instytut im. Hannah Arendt w Dreźnie) pod tytułem „Gra w społeczeństwo”. Autor snuł niezwykle inspirujące rozważania na temat kontyngencji i praktyki sprawowania władzy w rozwiniętym społeczeństwie socjalistycznym. Poruszył szeroki wachlarz tematów – od roli dociekań na temat teorii gier w NRD przez życie codzienne społeczeństwa po pytanie o związek między praktyką sprawowania władzy, zabawą a nonkonformizmem.
Przez poszczególne referaty, a także ożywione dyskusje na zakończenie różnych paneli przewijało się ustawicznie pytanie o „granice możliwości grania” i o specyfikę grania w realnym socjalizmie. Ta ostatnia – według jednej z tez, o których dyskutowano – polega nie tyle na samych formach grania, lecz raczej na jego warunkach w rzeczywistości społecznej i na wyraźnej tendencji do nadawania mu celu przez państwo. Na zakończenie konferencji uczestnicy byli zgodni, że podejście zogniskowane na grach kryje w sobie duży potencjał, pozwalający otwierać nowe perspektywy dociekań nad władzą i życiem codziennym w realnym socjalizmie. Miejmy nadzieję, że pierwsza Konferencja im. Hermanna Webera utoruje do tego drogę. Publikację analiz w „Jahrbuch für historische Kommunismusforschung” zaplanowano na rok 2021.
