Ponad granicami

O przemianach na pograniczach w Europie Wschodniej mówiły 24 września Catherine Gousseff (CNRS (French National Center for Research) i Ruth Leiserowitz (NIH w Warszawie). Wykład wprowadzający pod tytułem „Beyond Borders. A Dialogic Keynote on East European Borderlands” był częścią międzynarodowej konferencji „Minorities, Migration and Memory in East European Borderlands (1945-present)”.

Catherine Gousseff zaznaczyła na wstępie, że topos pograniczy uzyskał w ciągu ostatnich trzech dekad niezwykle istotną pozycję w naukach społecznych i humanistycznych. Mówiła o konwergencji trzech głównych czynników, mogących jej zdaniem wyjaśnić dynamikę pograniczy jako dziedziny i obszaru badawczego o bardzo specyficznych cechach, które należy postrzegać zarówno z perspektywy skrajności i historii destrukcji, jak i pod kątem współżycia narodów w epoce przednowoczesnej. Owe trzy główne czynniki to po pierwsze podejmowana przede wszystkim od zakończenia zimnej wojny próba rozpatrywania historii poza narracją narodową czy tak zwanym le grand récit. W poszukiwaniu konfrontacji koncepcji z badaniem przeszłości pogranicze jawi się głównym laboratorium podejścia transnarodowego. Po drugie, upadek komunizmu i koniec „krótkiego wieku dwudziestego” przyniosły zdaniem badaczki intensywną próbę pisania historii przez pryzmat przemocy. W efekcie wschodnie granice Europy stały się jednym z najlepiej zbadanych obszarów konfliktów. Po trzecie, historiografia pograniczy powstawała w kontekście historii pamięci. Według Gousseff przyniosło to z jednej strony fascynację utraconymi światami. z drugiej jednak ponowne odkrycie pogranicza jako byłego europejskiego laboratorium multilateralnych wspólnot otworzyło również szereg zagadnień lokujących się między mitami a rzeczywistością „współistnienia”.

Ruth Leiserowitz przedstawiła Prusy Wschodnie jako prototyp pogranicza. Podkreśliła, że w okresie zimnej wojny po wschodniej stronie żelaznej kurtyny zapanowało głębokie milczenie o dziejach pograniczy. W NRD, gdzie znalazła się większość przesiedleńców z Prus Wschodnich, temat Prus Wschodnich uległ niemal tabuizacji. Ponadto zdaniem uczonej proces w Ulm w 1958 roku, w którym stanęli przed sądem członkowie Einsatzkommando Tilsit, był pożywką dla błędnego poglądu, że dawne niemieckie ziemie wschodnie są odpowiedzialne za okrucieństwa drugiej wojny światowej. Catherine Gousseff skierowała następnie uwagę na inne pogranicza i podała jako reprezentatywny przykład traktowanie ludności polskiej i ukraińskiej na zachodniej Ukrainie. Po drugiej wojnie światowej doszło tam do radykalnych wymian ludności i przesiedleń. Wskazała na niewielką liczbę prac o okresie „normalnego” życia, przede wszystkim między wojnami granicznymi. Ruth Leiserowitz dodała, że w klasyfikacji historii pograniczy, które stanowiły typowy fenomen Europy Wschodniej, ustawicznie dochodzi do przeceniania lub niedoceniania poszczególnych zjawisk.

Podczas końcowej dyskusji pytanie o początek naukowej analizy pograniczy skłoniło Catherine Gousseff do przypuszczenia, że borderland studies należy postrzegać w związku z memory turn w naukach historycznych. Tematy i dyskusje w kolejnych dniach konferencji zademonstrowały, jak silnie historia pograniczy koreluje z zachowanymi wspomnieniami.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej