Ponad 10 tysięcy Żydówek i Żydów wyemigrowało z Polski wskutek kampanii antysemickiej, która osiągnęła punkt kulminacyjny w marcu 1968 roku. 50 lat później te wydarzenia historyczne są nie tylko przedmiotem badań naukowych i rozmaitych praktyk pamięci. Podejście do historii stosunków polsko-żydowskich jest również nader istotnym elementem obecnych sporów dotyczących polityki historycznej.
W tym kontekście Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie wraz z Niemieckim Instytutem Historycznym w Warszawie zorganizował prezentację wydanego w tym roku polskiego przekładu studium Hansa-Christiana Dahlmanna Antisemitismus in Polen 1968: Interaktionen zwischen Partei und Gesellschaft (Münster 2013; tytuł polski: Antysemityzm w Polsce roku 1968. Między partią a społeczeństwem), połączoną z dyskusją o tej książce.
O ile standardowe opracowania podkreślają zwykle kluczową rolę kierownictwa państwa i partii, to Dahlmann pokazuje w swojej monografii, jak antysemicka kampania była forsowana w decydującej mierze przez działaczy partyjnych niższego i średniego szczebla. Na podstawie materiałów na temat dwóch instytutów naukowych – Instytutu Badań Jądrowych oraz Instytutu Fizyki Doświadczalnej w Warszawie – Dahlmann szczegółowo analizuje rozmaity przebieg kampanii na poziomie mikro. Naświetla zakres swobody działania lokalnych protagonistów i dowodzi, że mieli oni doniosły wpływ na wydarzenia. W opozycji do wizji jednostronnej, dyrygowanej odgórnie akcji propagandowej i dyskryminacyjnej, praca ta kieruje spojrzenie na interakcje między społeczeństwem a partią, które opierały się na szeroko rozpowszechnionych, głęboko zakorzenionych resentymentach antysemickich.
Z autorem książki rozmawiali socjolożka i badaczka antysemityzmu dr Helena Datner (Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie) oraz politolog i badacz prawicowego ekstremizmu dr hab. Rafał Pankowski (Collegium Civitas w Warszawie). Spotkanie prowadziła dr Katrin Stoll (NIH w Warszawie). Dr Dahlmann przedstawił najpierw zwięźle główne tezy swojej pracy. Wyraził m.in. opinię, że członkowie Biura Politycznego byli w większości przeciwni kampanii antysemickiej. Była ona nie tyle przejawem poziomej walki o władzę w łonie kierownictwa partii, co raczej konfliktem między najwyższym szczeblem partii a działaczami niższego szczebla oraz dołami partyjnymi.
Dr Helena Datner nazwała studium Dahlmanna ważnym przyczynkiem do zbadania kampanii antysemickiej. Zaakcentowała zwłaszcza przełamanie rzekomo monolitycznych kategorii partii i społeczeństwa. Krytycznymi uwagami na temat poszczególnych aspektów i uzupełniającymi spostrzeżeniami dała również asumpt do ożywionej dyskusji o rezultatach badań Dahlmanna. Rafał Pankowski przerzucił wreszcie pomost do teraźniejszości – posługując się aktualnymi cytatami z polskiego prawicowego spektrum politycznego zademonstrował ciągłość antysemickich wątków i antysemickiej retoryki.
Nie tylko zawarta w tym gorąca przestroga uzmysłowiła obecnym szczególną aktualność tej publikacji. Także podczas końcowej dyskusji, w której uczestniczyli różni przedstawiciele polskiej nauki historycznej, okazało się, jak duże znaczenie przypisują temu przekładowi także polscy uczeni. Monografia Dahlmanna wpisze się zapewne w bieżącą polską debatę historiograficzną na ten temat, a także w związany z nią spór dotyczący polityki historycznej.
