Prof. Dr. Andreas Rutz (Dresden): Przestrzeń a władza w Świętym Cesarstwie Rzymskim w średniowieczu i epoce wczesnonowożytnej

Prof. Dr. Andreas Rutz 5 października 2021 roku w Sali konferencyjnej NIH w Warszawie w ramach „Wykłądów wtorkowych” wygłosił wykład pod tytułem „Przestrzeń a władza w Świętym Cesarstwie Rzymskim w średniowieczu i epoce wczesnonowożytnej” bazujący na jego książce habilitacyjnej „Die Beschreibung des Raums. Territoriale Grenzziehungen im Heiligen Römischen Reich“. Jego badania wpisują się w cieszący się ostatnimi laty dużym zainteresowaniem nurt badań nad przestrzenią i granicami („spatial turn”) zainspirowany przez książkę Martiny Löw „Raumsoziologie”. Tematem wykładu prof. dr. hab. Andreasa Rutza były granice w budowie państwa terytorialnego, sposoby ich wyznaczania i opisywania od wczesnego średniowiecza do końca epoki nowożytnej (800-1800).

Referent zwrócił uwagę, że jeszcze w XVIII wieku wiele regionów cesarstwa nie miało stałych, jasno wytyczonych granic. Dwa pojęcia wprowadzone przez Martinę Löw są kluczowe dla prezentowanych przez prof. A. Rutza badań – „Spacing” i „Syntheseleistung”. Pierwszy termin odnosi się do umieszczania materialnych i symbolicznych oznakowań terytorium, na przykład budowa reprezentacyjnych budynków i dekorowanie ich herbami władców. Drugie pojęcie obejmuje działania w terenie, jak objeżdżanie przez władców ich terytorium, hołdy lenne, wizytacje. Przestrzenie władzy były opisywane słownie – werbalny sposób konstruowania terytorium był dominujący i ważny z prawnego punktu widzenia przez cały badany okres. Innym instrumentem konstruowania granic terytorialnych było ich materialne oznaczanie poprzez słupy i kamienie graniczne (od XII w.). Na granicach odbywano też „inscenizacje władzy”, na przykład przy podpisywaniu umów między władcami, przy przejeździe obcego monarchy, przy wjeździe narzeczonej władcy. Wraz z rozwojem technik pomiarowych i kartograficznych na początku epoki wczesnonowożytnej zaczęto granice terytorialne wizualizować. Referent pokazał na slajdach rozwój przedstawień granic na mapach od wieku XV, gdy to nazwy miejscowości graficznie wyznaczały granice terytorium, przez wiek XVI, w ciągu którego mapy przypominały malarstwo krajobrazowe, a granice zaznaczano w odniesieniu do miejsc charakterystycznych, na przykład rzek, do wieku XVIII, kiedy to pojawiły się typowe mapy geograficzne, na których granice były precyzyjnie nanoszone zgodnie z pomiarami w terenie.

Stopniowo zmieniał się też status mapy – od ilustracji towarzyszącej opisowi słownemu do samodzielnego medium. Wciąż jednak, przez całą epokę, opis słowny miał pierwszorzędne znaczenie z punktu widzenia prawa. Referent na przykładzie konfliktu o granice między Księstwem Ansbach a Norymbergą dowodził, że w konfliktach o granice terytorialne chodziło nie tyle o to, gdzie właściwie one przebiegały, lecz która władza terytorialna potrafiła tę przestrzeń lepiej przedstawić (werbalnie, materialnie i graficznie).

Po wykładzie nastąpił czas na pytania publiczności. Dyskusja dotyczyła m.in. podobieństw i różnic w krajach nienależących do Cesarstwa, a także w księstwach duchownych (niedziedzicznych), oraz możliwości zastosowania badań referenta w odniesieniu do imperiów.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej