Rozmowa o obecności nieobecności

19. Debata Lelewelowska była poświęcona Polsce, Litwie, Białorusi i Ukrainie w okresie bezpośrednio po drugiej wojnie światowej. Wskutek eksterminacji Żydów i prześladowania ludności słowiańskiej przez Rzeszę Niemiecką w strukturze społecznej tych krajów powstały wielkie wyrwy. Debata Lelewelowska odbyła się w ramach konferencji „No Neighbors’ Land” i dotyczyła zagadnienia, jak powojenne społeczeństwa krajów Europy Środkowo-Wschodniej podchodziły do nieobecności dawnych sąsiadów.

Prowadzona przez Felixa Ackermanna z NIH dyskusja pod tytułem „Living with the Dead. New Approaches to the Aftermath of World War II” połączyła perspektywy znawców czterech historycznie ściśle związanych ze sobą krajów. Anna Wylegała z Uniwersytetu Warszawskiego opowiedziała o prowadzonych przez siebie badaniach na temat Ukrainy. Anika Walke z Washington University w St. Louis podzieliła się wynikami swoich dociekań dotyczących radzieckiej Białorusi. Warszawski filozof Andrzej Leder przedstawił swoją koncepcję interpretacji wydarzeń w Polsce po zakończeniu wojny. Violeta Davoliūtė z Uniwersytetu Wileńskiego opowiedziała zaś o powrocie litewskich Żydów, wywiezionych w 1941 roku w głąb Związku Radzieckiego.

Anna Wylegała argumentowała, że brak dawnych sąsiadów na Ukrainie przełożył się na kompleksową dysfunkcjonalność struktury społecznej. Nieobecność żydowskich handlarzy, rzemieślników i lekarzy przeobraziła sprawnie funkcjonujące niegdyś miasteczka w duże wsie o typowo agrarnym charakterze. Wylegała poruszyła również problem etniczności. Wyraziła opinię, że brak Żydów nie był dotkliwy ze względu na ich „żydowskość”, lecz ze względu na ich znaczenie dla lokalnego społeczeństwa. Za tą myślą podążyła Anika Walke, która przyjrzała się białoruskiej miejscowości Bieszenkowicze pod kątem analizy przestrzeni. Postulowała unikanie pochopnie stosowanych analitycznych kategorii etniczności, religii czy gender. Walke obserwuje w Bieszenkowiczach, że ludność wprawdzie zdaje sobie sprawę z żydowskiego niegdyś charakteru tej miejscowości oraz z rozstrzelania Żydów przez niemieckich okupantów i ich zagrzebania w pobliskim masowym grobie, ale żydowskie dziedzictwo prawie nie odgrywa czynnej roli w publicznym dyskursie i pamięci. Podobne zjawiska obserwuje Violeta Davoliūtė na Litwie. Zajęła się ona żydowskimi i nieżydowskimi osobami wywiezionymi z okupowanej Litwy w głąb Związku Radzieckiego i przypomniała szczególną sytuację ich powrotu po drugiej wojnie światowej. Podkreśliła, że doświadczenia ludzi ocalałych z Holokaustu prawie nie są reprezentowane w litewskim dyskursie pamięci.

Teoretyczny impuls do dyskusji o zapominaniu dawnych sąsiadów dał Andrzej Leder, przedstawiając wprowadzenie do swojej psychoanalitycznej koncepcji. Upatruje on źródło podświadomego wypierania w interpasywnym przeżywaniu przemocy rozpętanej przez niemieckich i radzieckich okupantów.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej