Rozumienie miłości i małżeństwa w społeczeństwie i kościele od średniowiecza

Pierwszy wykład wtorkowy zimą 2022–2023 roku Klaus van Eickels (Uniwersytet w Bambergu) poświęcił zmianom rozumienia miłości i małżeństwa w społeczeństwie i Kościele od średniowiecza. Wskazał, że małżeństwo uważano m.in. za „remedium na nierząd”, ale miało ono służyć również innym „celom”. Odwołując się na początku do średniowiecznych uczonych i (wczesnych ) scholastyków jak Hugon ze św. Wiktora, referent pokazał złożoność wizji „małżeństwa”, które nie wykluczały całkowicie między innymi również relacji jednopłciowych (z pominięciem sfery seksualnej) jako właśnie takiego związku na całe życie. Generalnie odrzucono je jednak, uzasadniając to koniecznością odmienności małżonków. Tematem ówczesnych dyskusji było zasadniczo na przykład to, w jakim stopniu kluczowym elementem małżeństwa jest płodzenie potomstwa. Dotyczyło to między innymi zagadnienia dysfunkcjonalności reprodukcyjnej, przy czym odmiennie traktowano bezpłodność męską i kobiecą. Ogólnie rzecz biorąc, jak skonstatował referent, w dawniejszych doktrynach kościelnych interpretowano pożądanie seksualne jako karę bożą za grzech pierworodny; dopiero u schyłku XIX wieku nastąpiło dowartościowanie ludzkiej seksualności na płaszczyźnie teoretycznej.

Zwłaszcza w dyskusjach średniowiecznych ważną rolę odgrywały kult Marii i wynikające z niego konsekwencje dla macierzyństwa i „cnotliwości” oraz wzorcowa funkcja Świętej Rodziny. Następstwem była na przykład dyskusja wokół tego, czy małżeństwo Marii i Józefa można uznać za legalne mimo braku aktu płciowego. Prof. van Eickels pokazał, że w perspektywie longue durée ujawniają się istotne zmiany w myśli (laickich) teologów katolickich. Obejmują one m.in. zagadnienie głównego celu i charakteru małżeństwa, czyli nadawanie priorytetowej wagi wzajemnej pomocy partnerów i/lub reprodukcji, które negocjowano wciąż na nowo – przynajmniej do Soboru Watykańskiego II, który wyjaśnił tę kwestię. Do tego kontekstu należała również obserwacja, że wzrastająca emocjonalizacja przyczyn zawierania małżeństwa doprowadziła do jego destabilizacji, co krytykował Kościół katolicki. Zwłaszcza praktyka społeczna, ale również potrzeba niezbędnych wyjaśnień teoretycznych oddziałuje(-ywała) na negocjowanie kwestii prawnych (prawo małżeńskie, ale również spadkowe). Referent argumentował, że rozwój sytuacji w XX wieku można pojmować jako reakcję na przemiany społeczne i innowacje techniczne, które miały wpływ na zachowania reprodukcyjne ludzi, w tym również wierzących.

Po inspirującym wykładzie doszło do ożywionej dyskusji, w której poruszano między innymi następujące aspekty: oddziaływanie kobiet oraz dyskursów prawnych i teologicznych na potępienie przemocy domowej, zagadnienie „dyspozycyjności kobiety” w małżeństwie oraz związana z tym kwestia „obowiązków małżeńskich”, a także wpływ wiedzy naukowej na rozumienie partnerstwa i reprodukcji.