Tożsamość, własność i sprawiedliwość w dwudziestowiecznej Czechosłowacji

Julia Ginzkey-Culp (1880–1970) była śpiewaczką, odnoszącą w latach 30. i 40. międzynarodowe sukcesy. Na przykładzie tej holendersko-żydowskiej artystki, która przyjęła później obywatelstwo czechosłowackie, Cathleen M. Giustino (Auburn) opisywała 30 listopada 2021 roku przeobrażenia wyznaczanych przez państwo tożsamości i praw własności w okresie II wojny światowej. Przy tej okazji analizowała również funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości w zakresie odszkodowań w powojennej Czechosłowacji. 

Razem z pierwszym mężem Julia Ginzkey-Culp mieszkała w willi w berlińskiej dzielnicy Zehlendorf nad jeziorem Wannsee, a w 1919 roku ponownie wyszła za mąż. Z drugim mężem, czesko-niemieckim katolikiem Wilhelmem Ginzkeyem przeniosła się później do Czech i przyjęła tam obywatelstwo czechosłowackie. Po śmierci męża wprowadziła się do odziedziczonego po nim domu, jednak w 1939 roku poczuła się zmuszona uciekać przed nazistami do Holandii. Tu według historyczki rozpoczyna się walka Ginzkey-Culp o jej własność.

Dwa lata po ucieczce mienie Julii zarekwirowało Gestapo. Jednak Alfredowi Mallmannowi, siostrzeńcowi Wilhelma Ginzkeya, udało się je odkupić. Umieścił skonfiskowane rzeczy między innymi w swojej willi i fabryce, wskutek czego dzieła sztuki i antyki Julii przemieszały się z mieniem rodziny Mallmanna. Po zakończeniu wojny siostrzeńców Ginzkeya, którzy współpracowali z nazistami, uznano za „niespolegliwych” i wywłaszczono. Wśród skonfiskowanych im przedmiotów znalazły się również te należące do Julii Ginzkey-Culp. Było to – jak podkreśliła referentka – ponowne wywłaszczenie jej mienia. 

Po zakończeniu II wojny światowej Julia starała się o restytucję swojej własności. Zwrócenie jej nieruchomości w 1946 roku dało jej nadzieję, że odzyska również swoje dzieła sztuki i antyki. Proces się jednak przeciągał. Ponieważ umowy handlowe z Holandią miały dla Czechosłowacji duże znaczenie, wzmożono starania o zwrot, także za pośrednictwem ambasady holenderskiej. 

Niektóre przedmioty uznano za „nie do odnalezienia”, ponieważ znajdowały się w posiadaniu ważnych osobistości. Jednak według relacji Giustino latem 1950 roku Julia, jej siostra i siostrzeniec otrzymali wizy, aby zidentyfikować swoje dzieła sztuki w Czechosłowacji. W listopadzie tego samego roku nastąpiło podpisanie umowy o zwrocie, a zaledwie trzy miesiące później około 1500 dzieł sztuki i antyków przewieziono w sześciu wagonach kolejowych do Amsterdamu i zwrócono.

Zdaniem referentki takie historie jak ta Julii Ginzkey-Culp naśwetlają szeroki wachlarz tematów historycznych: jej przykład uzmysławia nam, że tożsamość wyznaczona przez państwo nie pokrywa się w każdym przypadku z tożsamością osobistą. Julia żyła w różnych państwach i posiadała różne obywatelstwa; odbierano i nadawano jej prawa obywatelskie (a tym samym również prawa własności jej mienia). Zdaniem Giustino kategoryzowanie ludzi, które często nie jest zgodne z ich rzeczywistymi tożsamościami, to przejaw ciemnej strony nowoczesnych państw. Pogranicza, takie jak Kraj Sudecki, to zaś obszary, w których — jak w tym przypadku — odbywa się wymiana transnarodowa i transsystemowa. Przykład Julii wnosi również ważny wkład w dzieje konfiskaty i zwrotu mienia, zwłaszcza Żydom przez Czechosłowację. W opinii Giustino świadczy on o niewielkim znaczeniu, jakie Czechosłowacja przywiązywała po II wojnie światowej do restytucji własności ludzi wyzutych z ich praw.

Ożywiona i wielowątkowa dyskusja po wykładzie potwierdziła znaczenie i złożoność tematu. Pierwszy zabrał głos na platformie Zoom Alfred Mallmann. Wnuk noszącego to samo imię i nazwisko siostrzeńca Wilhelma Ginzkeya przekazał ciekawe informacje o historii swojej rodziny, po czym rozpoczęła się dyskusja o zwrocie skonfiskowanego mienia przez Czechosłowację. Pojawiło się pytanie, jakie motywacje ideologiczne mogły odgrywać pewną rolę w restytucji. Giustino podkreśliła, że kierownictwu państwa chodziło raczej o zawieranie korzystnych umów z innymi krajami (jak Holandia) niż o zwracanie własności ludziom ocalałym z Holokaustu. Sprawą otwartą pozostało to, czy ze z pobudek antykapitalistycznych rząd mógł mieć zastrzeżenia wobec zwrotu mienia zamożnej Julii Ginzkey-Culp. 

Angielskojęzyczny wykład „Identity, Property and Justice in Post-War Czechoslovakia: The Restitution Case of Julia Ginzkey-Culp” został zorganizowany wspólnie przez praską filię NIH w Warszawie i Collegium Carolinum we współpracy z Instytutem Historii Gospodarczej i Społecznej Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Karola w Pradze i odbył się w formacie hybrydowym.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej