Udana transformacja – sukces jedności? Niemcy 30 lat po zjednoczeniu

Transformacja Niemiec i jej odczuwalne do dziś konsekwencje polityczne, gospodarcze i społeczne były głównym tematem kolejnego wykładu z jesiennego cyklu, odbywającego się w wileńskiej Filii NIH w Warszawie, a zaplanowanego we współpracy z Uniwersytetem Wileńskim i „Dniami Języka Niemieckiego”.

Prof. dr Günther Heydemann wygłosił wykład na ten temat 29 października. Chciał krytycznie przyjrzeć się udanej transformacji i sukcesowi jedności Niemiec 30 lat po zjednoczeniu oraz pobudzić publiczność do refleksji.

Mówca nakreślił najpierw historyczny kontekst pokojowej rewolucji w NRD w latach 1989/90 oraz zjednoczenia Niemiec. Skonstatował, że po zjednoczeniu RFN i NRD powstała nowa Republika Federalna Niemiec o prawie niezmienionym instytucjonalnym ładzie politycznym i państwowym. Historyk wskazał, że rewizję konstytucji lub opracowanie nowej uznano wtedy za zbędne.

Wykładowca zademonstrował ponadto, jak wskutek zjednoczenia rozszerzyło się dotychczasowe niemieckie spektrum partyjne oraz jak zasadniczo zmieniły się warunki prowadzenia niemieckiej polityki zagranicznej. Podkreślił na przykład, że mimo pacyfizmu niemieckiego społeczeństwa umożliwiono udział Bundeswehry – za zgodą Bundestagu – w operacjach wojskowych poza granicami Niemiec.

Kolejna ważna część wykładu była poświęcona społecznym następstwom pokojowej rewolucji i zjednoczenia, mówca wskazał bowiem, że już upadek muru berlińskiego doprowadził natychmiast do wewnątrzniemieckiej migracji z Niemiec Wschodnich do Zachodnich. W swoim obfitującym w fakty wystąpieniu wykazał, że w okresie od 1990 do 2015 roku liczba ludności Niemiec Wschodnich zmniejszyła się o mniej więcej 12%. Dodał, że skutkiem tego jest również starzenie się  wschodnioniemieckiego społeczeństwa.

Professor Heydemann argumentował, że głównym zadaniem i zasadniczym problemem zjednoczenia było przekształcenie socjalistycznej gospodarki centralnie zarządzanej w społeczną gospodarkę rynkową. Doprowadziło to według niego do ogromnych wydatków nadzwyczajnych, zadłużenia Niemiec i masowego bezrobocia w Niemczech Wschodnich. Historyk dodał w związku z tym, że w Niemczech Wschodnich jest nie tylko mniejsze zaangażowanie polityczne, ale również zdecydowanie gorsze nastawienie do obcokrajowców i uchodźców. Jego zdaniem umotywowana rasistowsko ksenofobia została wzmocniona subiektywnymi doświadczeniami z okresu transformacji. Skonstatował, że sprawa uchodźców posłużyła jako katalizator, który pozwolił znów zobaczyć i usłyszeć utajone od 1990 roku różnice zdań w Niemczech. Na zakończenie mówca argumentował, że potrzeba czasu, żeby nowa sytuacja przełożyła się na schematy myślowe  i zachowania w wymiarze indywidualnym i zbiorowym.

Na historycznej, gospodarczej i politycznej ewolucji Niemiec zogniskowała się również inspirująca dyskusja z publicznością. Niektórzy spośród jej ponad 60 uczestników odnieśli przedstawione tezy do procesów transformacji na Litwie po roku 1990.

Günther Heydemann jest emerytowanym profesorem historii współczesnej i najnowszej na Uniwersytecie Lipskim. W latach 2009–2016 był dyrektorem Instytutu Badań nad Totalitaryzmem im. Hannah Arendt (HAIT) na Uniwersytecie Drezdeńskim. Ostatnio opublikował: From Eastern Bloc to European Union. Comparative Processes of Transformation since 1990, New York/Oxford 2017 (współautor: Karel Vodička).