Warsztaty kontekstualizujące masakrę w Sonnenburgu

Podczas warsztatów „Ewakuacja – odwrót – likwidacja. Praktyki przesuwania i rozpadu państwowości w XX wieku” naukowcy z Niemiec i Polski eksplorowali topografię tak zwanych zbrodni okresu końcowego w nazistowskim Gau Mark Brandenburg. Chodzi tu o akty przemocy, dokonywane przez członków niemieckiej policji bezpieczeństwa i SS we współpracy z innymi organami państwowymi w ostatnich miesiącach i tygodniach drugiej wojny światowej w Europie na obszarach pozostających jeszcze w 1945 roku pod władzą Rzeszy Niemieckiej.

Pierwszego dnia warsztatów w Centrum Pamięci i Dokumentacji Ofiar Przemocy Politycznej we Frankfurcie nad Odrą uczestnicy umieszczali te zbrodnie w kontekście dłuższej „kulturowej historii odwrotów”, jak to ujął historyk Christian Stein z Fryburga. Już od końca 1941 roku Wehrmacht ustawicznie stawał w obliczu konieczności kontrolowanego i niekontrolowanego odwrotu z pozycji na frontach. Przez trzy kolejne lata otwierało to pola działania, na których dowódcy Wehrmachtu, administracja cywilna i organy policji musiały decydować, czy i jak dokonywać ewakuacji z poszczególnych obszarów. Warsztaty skupiły się na traktowaniu osób cywilnych, ale również zasobów rolnych, dokumentów i innych materiałów uznawanych za strategicznie ważne. W momentach odwrotu newralgicznymi punktami stawały się więzienia i obozy, czyli państwowa infrastruktura więzienna. Ponieważ wskutek naporu nieprzyjaciela występował silny niedobór czasu i przestrzeni, właśnie w więzieniach dochodziło ustawicznie do masakr. Symbolem takich zbrodni jest położony do 1945 roku w rejencji Frankfurt nad Odrą Sonnenburg (dziś Słońsk). W nocy z 30 na 31 stycznia 1945 roku, czyli zaledwie dwa dni przed wkroczeniem Armii Czerwonej, zamordowano tu 819 więźniów.

W drugim dniu warsztatów uczestnicy udali się na poszukiwanie śladów na teren byłego obozu wychowania przez pracę „Oderblick” w dzisiejszym Świecku (Schwetig), gdzie aż do końca stycznia 1945 roku znajdował się ważny punkt sieci obozów pracy przymusowej w Brandenburgii. Matthias Diefenbach z Instytutu Historii Stosowanej pokazał na miejscu, jakie warstwy materialne można tam jeszcze odnaleźć. Adam Kaczmarek z Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu wyjaśnił na dawnym wiejskim cmentarzu w Świecku, jak Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN metodą wykopalisk archeologicznych poszukuje szczątków osób zmarłych w obozie. W tym celu porównuje się między innymi dokumenty z krematorium we Frankfurcie nad Odrą z odnalezionymi oznaczeniami urn oraz próbki DNA z zachowanych fragmentów szkieletów z materiałem genetycznym potomków. 31 stycznia 2019 roku w gminie Słońsk odbył się zorganizowany przez stronę polską oficjalny apel pamięci ofiar masakry więźniów sprzed 75 lat, w którym ze strony niemieckiej wzięli udział – oprócz konsula generalnego we Wrocławiu – również przedstawiciele brandenburskiego ministerstwa finansów oraz delegacja Uniwersytetu Europejskiego Viadrina. Ma to szczególne znaczenie, ponieważ większość instytucji, które były odpowiedzialne za realizację nazistowskich represji we wschodniej Brandenburgii, urzędowała w ówczesnej siedzibie rejencji przy Große Scharrnstraße 59 – dzisiejszym gmachu głównym Uniwersytetu Europejskiego Viadrina.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej