Zbójnik w stroju kobiecym, Karl May w Szumawie i kod Mistrza Hanki

Alfrun Kliems i Václav Petrbok

Popularny zbójnik karpacki Juraj Jánošík stał się po swojej śmierci w XVIII wieku istotnym toposem w sztuce i literaturze. Pojawiał się na obrazach malowanych na szkle i folklorystycznych kilimach, w przekazywanych ustnie legendach i ludowych balladach oraz w dramatach, powieściach i filmach. W wygłoszonym 11 maja wykładzie Alfrun Kliems przedstawiła Jánošíka przede wszystkim jako ikoniczną postać romantyzmu. Literaturoznawczyni zaprezentowała swój aktualny projekt poświęcony zabawowemu podejściu do kanonicznych dzieł literatury w graphic novels. Na podstawie trzech komiksów przeanalizowała szczególnie przyswajanie w zabawnej formie mistyfikacji inspirowanych (post-)modernizmem.

Według referentki Juraj Jánošík zawdzięcza swoją legendarną pozycję balladomanii słowackich poetów Jána Botto i Janka Kráľa, którzy wykreowali tego zbójnika na bohatera narodowego. Sposób rysowania bohatera w komiksie z 2006 roku ewidentnie wpisuje się w estetykę trash-camp: Jánošík pojawia się tu jako wyszczerzony mięśniak z wytatuowanym sercem, trzydniowym zarostem i punkowymi bransoletkami. Za sprawą stylu cross-dressing postać ewokuje ponadto skojarzenia homoerotyczne. Młode kobiety wokół niego mają sztucznie powiększone czerwone usta, talie osy i wyeksponowane dekolty. W opinii referentki komiks o Jánošíku dowodzi, że także literatura schyłku XIX i początku XX wieku stosowała perspektywę wyższości cywilizacyjnej. Nieskażona rzekomo przez cywilizację kompletność to jednak jej zdaniem stereotyp.

Drugą część wykładu Alfrun Kliems poświęciła komiksowi Šifra Mistra Hanky („Kod Mistrza Hanki”, 2007), nawiązującego do Kodu Leonarda da Vinci Dana Browna. Komiks ten odnosi się do utrzymujących się w kulturze czeskiej kontrowersji co do autentyczności dwóch pergaminów, odkrytych w 1816 i 1817 roku, a pochodzących rzekomo ze średniowiecza. Wokół tej kwestii wywiązał się trwający przez całe stulecia spór. W utworze czytelnik śledzi tę historię jak mystery thriller: praski student wpada na trop strzeżonej przez wiele dziesięcioleci tajemnicy autentycznych rękopisów, skonfiskowanych przez habsburską tajną policję. Rozwiązanie zagadki znajduje się pod dachem obecnej siedziby Instytutu Goethego nad Wełtawą.

Referentka podkreśliła, że komiks wykorzystuje historię skonfiskowanych rękopisów oraz ich kolportowanej sfałszowanej wersji do graficznego zacementowania konfliktów niemiecko-czeskich. Opowieść przekodowuje wzajemne relacje między Niemcami a Czechami i naświetla zasady przekładu oraz przeciwieństwa autentyczny/sfałszowany, prawdziwy/fałszywy, wierność/niewierność – w ujęciu rozrywkowym, z makaronizmami i różnorodnością językową.

W trzeciej części wykładu w centrum uwagi znalazł się komiks Ve stínu Šumavských hvozdů („W cieniu Szumawy”, 2008), oparty na klasycznej czeskiej powieści Boženy Němcovej Babička (Babunia). Alfrun Kliem zwróciła uwagę, że utwór opowiada historię z życia pewnej babci, jej rodziny oraz szerszej wspólnoty narracyjnej, złożonej w większości z kobiet. W ten sposób pisarce udało się nadać czeskiemu odrodzeniu narodowemu zabarwienie wiejskie i kobiece. Literaturoznawczymi zinterpretowała jednak ten clash of cultures jako rozróżnienie między kulturą trywialną a wysoką. Protagonistami komiksu są Božena Němcová, występująca pod nadanym jej na chrzcie imieniem Barbora, oraz Karl May w postaci Old Shatterhanda.
Komiks reprezentuje literaturę czeskiego odrodzenia narodowego jako normatywną linię kultury wysokiej w opozycji do „płytkiej, bezwartościowej rozrywki” niemieckich historii Karla Maya. Przeseksualizowana Barbora spotyka znajdującego się w okresie dojrzewania i niedoświadczonego seksualnie Karla Maya. Komunikacja między obojgiem zawodzi: Karla odpycha buntownicza i obnażająca szaty Barbora. „Karlmaizacja” Němcovej to w opinii ekspertki parodia kanonicznej lektury klasycznej powieści. Referentce wydał się jednak ważniejszy pewien podskórny aspekt: w czeskiej powieści Babunia brakuje męskiego autorytetu, który zostaje przywrócony w komiksie w osobie niemieckiego bohatera kultury popularnej nazwiskiem Old Shatterhand alias Karl May. To naładowane erotyką zderzenie stanowi zdaniem literaturoznawczyni podstawę całej historii, a jego rezultatem jest "hybryda semiozy piktorialnej i sekwencyjnej".

Wykład pod tytułem „Adaptacje romantyzmu w komiksie czeskim i słowackim” zorganizowano wspólnie z Instytutem Literatury Czeskiej, należącym do Czeskiej Akademii Nauk.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej