Ruch esperancki w Europie Środkowo-Wschodniej

Aż dwie premiery miały miejsce w warszawskim NIH we wtorek, 27 października 2020 roku: po pierwsze, z powodu pandemii COVID-19 wykład wtorkowy odbył się pierwszy raz online, po drugie zaś duet referentów również znajdował się w dwóch różnych miejscach, czyli w Pradze i brytyjskim St. Andrews. Jeśli interpretować to jako cechy międzynarodowej i globalnej komunikacji, to wpisują się one idealnie w temat wykładu.

Dr Bernhard Struck i Marcel Koschek wprowadzili ponad 40 uczestników online – m.in. z Polski, Niemiec, Litwy, Czech i Japonii – w ruch esperancki, który został zainicjowany u schyłku XIX wieku przez Ludwika Łazarza Zamenhofa, a z jego polskiej ojczyzny szybko się rozszerzył, znajdując zwolenników w całej Europie i poza nią.

Podwójny wykład pod tytułem „Polscy esperantyści jako lokalni internacjonaliści? Ruch esperancki w Europie Środkowo-Wschodniej od lat 80. XIX wieku do 1930 roku” to owoc projektu badawczego „Esperanto and Internationalism, c. 1880s-1920s” (od 2019 r.), którym kieruje dr Bernhard Struck, Associate Professor in Modern European History na Uniwersytecie St. Andrews i dyrektor-założyciel Institute for Transnational & Spatial History w St. Andrews, gdzie projekt jest realizowany. Historyk Marcel Koschek uczestniczy w nim, przygotowując rozprawę doktorską „Local Internationalists. Polish and Central European Esperantist Networks between the local, national and global, 1880-1920s”.

Pod względem czasowym referenci skupili się na wczesnej fazie, czyli do pierwszej wojny światowej. Dr Bernhard Struck przedstawił najpierw cele projektu, polegające na pytaniu o złożone odniesienia przestrzenne na osobowych, lokalnych, regionalnych, narodowych i globalnych płaszczyznach ruchu i sieci esperantystów. Jako źródła służą tworzone systematycznie księgi adresowe i materiały kongresowe esperantystów, a także liczne czasopisma specjalistyczne. Tak uchwycone dane społeczno-geograficzne wizualizowano za pomocą map, pokazując np. pasy łączące czynnych esperantystów od Wielkiej Brytanii po Czechy, a także białe plamy, jak choćby Włochy czy Hiszpanię. Grafiki przedstawiające sieci kontaktów ukazywały ponadto wzajemne powiązania grup lokalnych i regionalnych. Zwłaszcza badania dotyczące poszczególnych regionów uwypukliły heterogeniczność esperantystów, traktowanych dotychczas często jako jedność. Analizowano choćby szczególne zaangażowanie nauczycielek w angielskim regionie Midlands czy lekarzy w Warszawie. Ich trwałemu oddziaływaniu, zwłaszcza w esperanckim związku lekarzy TEKA (1908), szczególną uwagę poświęcił Koschek, przytaczając mikrostudia. Do grupy „lokalnych internacjonalistów” należał na przykład warszawski lekarz Wilhelm Róbin, który był aktywnym uczestnikiem ruchu. Jego osobiste zaangażowanie ograniczało się wprawdzie do Polski, ale dzięki metodycznie rozwijanej sieci kontaktów prowadziło jednak również do efektów w skali międzynarodowej.

W ożywionej dyskusji po wykładzie – ustnej i toczonej równolegle pisemnie na czacie – słuchaczy interesowały m.in. pytania o przynależność esperantystów do innych ruchów reformatorskich na przełomie XIX i XX wieku, takich jak ruch wolnomyślicieli i na rzecz praw kobiet, oraz ich powiązań z tymi ruchami. Przy tej okazji uwidoczniły się liczne przypadki nakładania się przynależności. Poruszono również zagadnienie ewolucji różnych grup wchodzących w skład ruchu esperantystów od fazy początkowej do okresu międzywojennego.

Podobnie jak standardowe wykłady, także ta impreza była tłumaczona symultanicznie na polski i niemiecki. Październikowa premiera, udana zarówno pod względem merytorycznym, jak i technicznym, napawa optymizmem co do tego, że następne Wykłady wtorkowe będą dzięki temu nowemu systemowi komunikacji cieszyć się równie dużą popularnością, co niegdyś ruch esperancki, który jest żywotny do dziś.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej