Stara i nowa Europa. O podstawowych zagadnieniach procesów wymiany między wielkimi regionami europejskimi w średniowieczu i nowożytności

W X w. w północnej i wschodniej Europie, tzn. na terytorium części Niemiec, w Skandynawii, Polsce, Czechach, na Węgrzech i na Rusi wskutek rodzenia się władzy i chrystianizacji powstała tzw. młodsza Europa. W sferze rozwoju materialnego i kulturowego odznaczała się ona w longue durée znacznym zacofaniem w stosunku do przestrzeni kulturowych wyrosłych na dziedzictwie antycznym. Dążenia do wyrównania różnic kulturowych były nieustanne i niekiedy bardzo intensywne. Na poszczególnych obszarach młodszej Europy jako ważne etapy w tym procesie dostosowawczym przyjęto stulecia X, XIV, XVI. Jednakże zacofanie udało się nadrobić w średniowieczu i epoce nowożytnej tylko częściowo i w niektórych regionach.

Takie stwierdzenia w międzynarodowej dyskusji usłyszeć można dopiero od niedawna. Nie były one dotychczas możliwe ze względu na dominację teorii o podłożu ideologicznym (teoria tzw. "nosicieli kultury" [Kulturträger] versus apodyktyczne wyznaczanie ewolucji autochtonicznej), podporządkowanie nauki przesłankom nacjonalistycznym oraz głębokie różnice w definiowaniu pojęcia kultury. Aby uzyskać zróżnicowany obraz europejskiej historii, wykraczający ponad zwykłe wyliczanie i wskazywanie podobieństw, konieczna jest również analiza recepcji owych różnic kulturowych, a także założeń i intensywności ruchów wyrównawczych (migracja, akulturacja i asymilacja) w badanym okresie.

Pod względem czasowym zbadany zostanie okres od powstania młodszej Europy (X w.) do początku nowoczesności (XVIII w.), która przyniosła nowe struktury komunikacji społecznej, inaczej akcentując pojęcie kultury (pojęcie demokracji, kultura przemysłowa) i na nowo formułując podstawowe warunki kulturowych ruchów kompensacyjnych.

Celem konferencji jest przeanalizowanie pojęć i teorii dla takiej dyskusji europejskiej i sformułowanie ewentualnych pytań badawczych.

Struktura konferencji

Program konferencji podzielono na cztery bloki tematyczne. W każdym bloku przewidziano jeden referat wprowadzający o odpowiedź, po których nastąpi dyskusja na temat pojęć i obszaru ich zastosowań. Języki konferencji: polski, niemiecki i francuski.

1. Historyczne pojęcia przestrzeni
Kiedy pojawiła się i jaki był zakres świadomości regionalnych różnic kulturowych, powstałych wraz z rozszerzeniem się Europy poza przestrzeń kultury antycznej? W badaniach akcentowano świadomie rozwinięty w XVIII w. dogmat podziału Europy na Wschodnią i Zachodnią (Lary Wolff, Inventing Eastern Europe). Wcześniejszą dychotomią była opozycja Północ - Południe, przy czym należałoby przedyskutować wzajemny stosunek między przeciwieństwami (prosty rozwój, przenoszenie stereotypów z Północy na Wschód). Czy w okresie przednowoczesnym istniało, niezależnie od wyobrażeń alegorycznych, pojęcie "Europy Środkowej"? Jak miało się to pojęcie do wyobrażeń o "środku" lub do innych pojęć geograficznych? Kiedy pojęcie to stało się powszechnie akceptowaną normą?

2. Pojęcie kultury
Jakie sfery kultury należałoby rozróżnić (intelektualną, dworską, materialną, techniczną)? Jakie wskaźniki i kryteria będą miarodajne dla poziomu zagęszczenia kultury (liczba ludności, urbanizacja, klasztory, kościoły kapitulne, dwory, uniwersytety, piśmiennictwo, dochody, wpływy z podatków)? Czy przesunięcia dokonywały się jeszcze w okresie przednowoczesnym? Jaki był zasięg mechanizmów wyrównawczych (migracja, akulturacja, asymilacja) i w jaki sposób były one realizowane? Czy już z perspektywy poszczególnych sfer kultury można zdefiniować przykładowych "nosicieli" oraz tendencje wyrównujące?

3. Model I: różnica poziomów kultury w Europie
Powstanie i perspektywy teorii różnicy poziomów kultury i jej zastosowanie. Jakie znaczenie ma dziedzictwo antyczne i chrystianizacja? Jakie kryteria i pojęcia stworzono dla paradygmatu różnicy poziomów kultury? Jakie mechanizmy dyfuzji kulturowej i wyrównania umożliwia ów paradygmat? Czy przewiduje on różne przejawy różnicy poziomów kultury między 900/1000 r. i 1700/1800 r.?

4. Model II: modernizacja w Europie
Powstanie i perspektywy teorii modernizacji i jej zastosowanie. Jakie znaczenia ma dziedzictwo antyczne i chrystianizacja? Jakie kryteria i pojęcia stworzono dla paradygmatu modernizacji? Jakie wymagania stawia się wobec nosicieli modernizacji? Czy paradygmat przewiduje różne przejawy różnicy poziomów kultury między 900/1000 r. i 1700/1800 r.?

Warsztaty historyczne

Arbeitstagung
Colloque

NIH w Warszawie i NIH w Paryżu
26-28 października 2001 r. w Warszawie

we współpracy z NIH w Londonie i Rzymie
Konferencja finansowana przez Fundację Volkswagena

Piątek, 26 października 2001 r. 9.00 Otwarcie Historyczne pojęcia przestrzeni Moderacja: Marc Löwener (Warszawa) 9.30 Patrick Gautier-Dalché (Paryż) Historyczne wyobrażenia przestrzeni europejskiej w średniowieczu 10.15 Przerwa 10.45 Odpowiedź: Anna Wessely (Budapeszt) 11.00 Dyskusja 13.00 Przerwa obiadowa

Pojęcie kultury
Moderacja: Werner Paravicini (Paryż)
15.00 Thomas Wünsch (Konstancja), Pojęcie kultury
15.45 Przerwa
16.15 Odpowiedź: Andrzej Wyczański (Warszawa)
16.30 Dyskusja
19.00 Przyjęcie w NIH

Sobota, 27 października 2001 r.
Model I: różnice poziomów kultury w Europie
Moderacja: Michail Dmitrev (Moskwa)
9.00 Henryk Samsonowicz (Warszawa), Różnice poziomów kultury w Europie
9.45 Przerwa
10.15 Odpowiedź: Werner Paravicini (Paris)
10.30 Dyskusja
12.30 Przerwa obiadowa

Model II: modernizacja w Europie
Moderacja: Antoni Mączak (Warszawa)
14.30 Hans-Heinrich Nolte (Hanower), Modernizacja: koncept i Europa w czasach nowożytnych
15.15 Przerwa
15.45 Odpowiedź: Sławomir Gawlas (Warszawa)
16.00 Dyskusja
17.30 Przerwa
17.45 Dyskusja końcowa
Moderacja: Rudolf Schieffer (Monachium)

Niedziela, 28 października 2001 r.
Wycieczka do Wilanowa

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej