Mobilność: Migracje i globalne sieci społeczne
Mobilność, migracje i sieci wzajemnych powiązań od dawna stanowią część ludzkich doświadczeń, będąc kluczowymi siłami przemian gospodarczych, społecznych i politycznych. W kontekście wpływu ludności migracyjnej na społeczeństwa Moris Farhi mówił wręcz, że cała historia jest historią migracji. Dlatego wspólny cel tak nakierowanych projektów polega na analizie ogólnoświatowych sieci społecznych i wiążącą się z tym globalizacją, która znajduje odzwierciedlenie w życiu codziennym. Badania naukowe w duchu world connecting (Emily Rosenberg) wychodzą poza ramy historiografii narodowej i analizują powiązania z innymi regionami. Dzięki temu można na przestrzeni wszystkich epok śledzić drogi handlowe i migracje ludzi oparte na ponadregionalnych sieciach wzajemnych powiązań (osobistych lub materialnych). Wymiana pomiędzy Azją Środkową a Bliskim Wschodem była na przykład istotna dla początków państwowości we wczesnośredniowiecznej Europie. Powiązania te dadzą się wykazać również w przypadku unii personalnych u zarania ery nowożytnej i imperiów nowożytnych aż po wytworzenie się państw narodowych i organizacji ponadnarodowych jak ONZ czy Unia Europejska.
W podobnych ramach można analizować również kwestie średniowiecznej ekspansji państw i związanych z tym migracji jak również relacje handlowe wczesnej ery nowożytnej oraz przemiany mobilności wynikające z innowacji transportowych, poczynając od końca XVIII wieku. Główna uwaga powinna skupiać się przy tym nie tylko na pokojowych interakcjach transgranicznych, lecz także na konfliktach. Jak dowodzą badania nad historią XIX wieku, w zintegrowanym świecie transferowi wiedzy, migracji i wymiany towarowej towarzyszyły także akty przemocy i wykluczenia, które na przestrzeni wieków raz po raz dotyczyły ludności żydowskiej.
Procesy migracyjne naznaczyły również oblicze Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku. Obok często omawianych zjawisk migracji przymusowej, uchodźstwa i wypędzenia w latach 30tych i 40tych powinno się mówić także o kontekstach ekonomicznych i politycznych. Uwzględnić należy poza tym migracje dobrowolne – ludzie we wszystkich epokach migrowali w poszukiwaniu „lepszego życia”, nie kierując się przy tym (bezpośrednimi) względami politycznymi. Emigracja do „Nowego Świata” jak również do zachodnio- i środkowoeuropejskich metropolii, a także swoboda przemieszczania się w obrębie Unii Europejskiej oraz nowe formy turystyki są przykładami na to, że Europa Środkowa-Wschodnia jest przestrzenią tranzytową.
Ten cel badawczy ma być inspiracją do rozpatrywania następujących tematów:
- Powstawanie i usytuowanie społeczności emigracyjnych oraz ich wpływ na region docelowy i region pochodzenia
- Czynniki umożliwiające względnie hamujące procesy migracyjne oraz tworzenie ponadlokalnych sieci społecznych
- Perspektywy migracji i mobilności uzależnione od płci
- Postęp techniczny i transport oraz migracje idei, wiedzy i ludzi w ujęciu gospodarczo-historycznym
Im letzten Drittel des 19. Jahrhunderts bildeten sich im globalen Maßstab Migrations- und Ansiedlungspolitiken heraus, die auf utilitaristischen und rassistischen Grundlagen beruhten und bis heute wirkmächtig sind. Gemeinsam waren diesen Politiken typische Ausprägungen von Siedlerkolonialismus: Sie richteten sich genozidal gegen indigene Bevölkerungsgruppen und setzten auf eine selektive Einwanderung, um neu eroberte oder annektierte Gebiete mit erwünschter Bevölkerung zu besiedeln. Das Projekt fragt nach den transnationalen Verbindungen dieser simultanen Entwicklungen und untersucht dies paradigmatisch anhand von globalen Migrationsbewegungen der so genannten Wolhyniendeutschen.
Dabei handelt es sich um Deutschsprachige, die in den 1860er Jahren im heute nordwestukrainischen Wolhynien siedelten. In den 1880er und 1890er Jahren machten sie sich angesichts antideutscher Politiken im Westen des Russländischen Reiches vielfach auf die Suche nach besseren Lebensbedingungen. Sie trafen ihre Migrationsentscheidungen anhand eines komplexen Geflechts persönlicher, wirtschaftlicher und religiöser Gründe, was zur Wahl ganz unterschiedlicher Emigrationsorte führte. Dabei mussten sie sich an rassistischen Abgrenzungslinien orientieren, die der Soziologe, Historiker und Bürgerrechtler W.E.B. Du Bois bereits vor über einhundert Jahren als „global color lines“ bezeichnet hat.
Auf dieser Grundlage wurden Deutschsprachige im Westen des Russländischen Reichs als geostrategische Bedrohung wahrgenommen, während sie in Sibirien und im Fernen Osten des Reichs als wertvoller Gegenpol zur indigenen Bevölkerung und Immigrant:innen aus dem Chinesischen Reich geschätzt waren. Das Deutsche Reich versuchte sie als Werkzeuge seiner Germanisierungspolitik in der Provinz Posen zu nutzen, allerdings mit mäßigem Erfolg. „Wolhyniendeutsche“ orientierten sich nicht an ethnonationalen Erwägungen und bevorzugten beispielsweise Kanada und Brasilien, wo sie als „weiße“ Landwirt:innen anders als die afrikanische, asiatische und indigene Bevölkerung mit offenen Armen empfangen wurden.
Mit einer vergleichenden Untersuchung der polnischen und irischen Unabhängigkeitsbewegungen des späten 19. / frühen 20. Jahrhunderts abseits bekannter Pfade schlägt das Projekt neue Forschungsperspektiven vor. Dabei liegt der Fokus auf Strukturen und personellen Netzwerken sowie den Ressourcen Zeit und Geld. Zunächst werden interpersoneller Beziehungen mittels der Methode der historischen Netzwerkanalyse rekonstruiert, um so Subnetzwerke aus politischen Akteuren der zweiten Reihe (backbenchers) zu identifizieren und deren Einfluss und agency zu ermitteln. Damit wird das Augenmerk auf bisher vernachlässigte Aspekte der historiografischen Untersuchung der Unabhängigkeitsbewegungen, abseits bekannter „großer Namen“ sowie der weitestgehend durchdrungenen Politik- und Ideengeschichte, gelenkt.
Die Rekonstruktion der Netzwerke bildet die Grundlage dafür, zwei für die Bewegungen wichtige Ressourcen zu analysieren: Zeit und Geld. Die monetäre Seite ist für den irischen Fall bereits untersucht, eine Erforschung des Zeitempfindens der Akteure und der Wahrnehmung von Dringlichkeit steht in beiden Fällen noch aus. Bekanntermaßen radikalisierten sich Teile beider Bewegungen und akzeptierten Gewaltanwendung als Strategie zum Erreichen ihrer politischen Ziele. Das Projekt geht der Frage nach, welche Rolle dabei Zeit und Geld spielten. Die Arbeitshypothese lautet, dass das Zeit- und Dringlichkeitsempfinden sowie fehlende finanzielle Mittel zur Herausbildung unterschiedlicher Erwartungsräume und Erwartungshorizonte (Koselleck) führten. Dieses Empfinden wurde jedoch nicht von allen Betroffenen geteilt, sodass es zu unterschiedlichen Entscheidungen für oder gegen Gewalt und zu Diskonnektivitäten in den Netzwerken in den Bewegungen kam. Sinnbildlich steht hierfür das Beispiel des Irischen Bürgerkriegs und der Feindschaft der ehemaligen Weggefährten Michael Collins und Eamon de Valera.
Dlaczego mennictwo pierwszych Piastów było gorzej rozwinięte niż mennictwo w sąsiednich krajach Europy środkowo-Wschodniej? Jaką wymowę mają jakość i ilość produkcji monetarnej w kontekście funkcjonowania państwa i mechanizmów sprawowania władzy? Wreszcie, dlaczego wybijano w ogóle monety? To ostatnie pytanie wydaje się być na pierwszy rzut oka trywialne, okazuje się mieć jednak o wiele większe znaczenie niż do tej pory w naukach humanistycznych zakładano. Nowsze badania sugerują, że geneza użycia kruszcu w Mezopotamii była związana nie tyle z powstaniem rynku, lecz raczej ustaleniem jednostek wartości potrzebnych do płacenia podatków.
Wychodząc z tego szerokiego założenia badawczego, projekt kontekstualizuje nierówności przestrzenne w Europie XI-XIII wieku, analizując adaptację monetarnych wzorców z zachodniej części kontynentu oraz ich wpływ na modernizację społeczeństwa piastowskiego. Konkurencyjna imitacja stanowoła przy tym mechanizm, dzięki któremu transfer wiedzy stawał się możliwy. W ten sposób książęta i królowie akumulowali kompetencje nieodzowne dla zwiększania dochodów. Dzięki nim z kolei władcy wzmacniali swoją pozycję w rywalizacji z innymi suweranami. Celem projektu jest porównanie Polski piastowskiej z obszarem Rzeszy, przy uwzględnieniu całego regionu rozciągającego się od Pragi po Liubice, słowiańską oadę znaną także pod pojęciem Alt-Lübeck.
„Integracja socjalistyczna” Europy Wschodniej jest często postrzegana z perspektywy czasu jako porażka. Ale co oznaczała ona dla współczesnych mieszkańców Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej? Celnicy odgrywali kluczową rolę w wielu kontaktach transgranicznych: kontrolowali, regulowali i wpływali na wymianę między obydwoma krajami. Jako widoczni aktorzy graniczni, celnicy kształtowali wrażenia, jakie przyjezdni i wyjeżdżający mieli o danym kraju. Ponadto celnicy doświadczali szczególnej formy współpracy transnarodowej: często pracowali na terytorium sąsiada, musieli komunikować się w obcych językach i regularnie spotykali się z zagranicznymi odpowiednikami (których również szpiegowali). Projekt ten ma na celu analizę transnarodowych praktyk funkcjonariuszy celnych w celu zbadania doświadczeń, niezamierzonych skutków i sprzeczności „socjalistycznej integracji”.celu analizę praktyk polskich i wschodnioniemieckich celników w celu wyjaśnienia doświadczeń, niezamierzonych konsekwencji i sprzeczności „integracji socjalistycznej”.
maj
