Mobilność: Migracje i globalne sieci społeczne

Mobilność, migracje i sieci wzajemnych powiązań od dawna stanowią część ludzkich doświadczeń. Są one kluczowymi siłami przemian gospodarczych, społecznych i politycznych. Mówiąc o wpływie ludności migracyjnej na społeczeństwa, Moris Farhi twierdził wręcz, że cała historia jest historią migracji. W tym Zespole badawczym podejmowane są więc analizy ogólnoświatowych sieci społecznych. Wynikająca z nich globalizacja znajduje odzwierciedlenie w życiu codziennym.  Badania w duchu world connecting (Emily Rosenberg) wychodzą poza ramy historiografii narodowej i analizują powiązania z innymi regionami. We wszystkich epokach można w ten sposób śledzić drogi handlowe i migracje oparte na ponadregionalnych sieciach wzajemnych powiązań (osobistych lub materialnych). Wymiana między Azją Środkową a Bliskim Wschodem była na przykład istotna dla początków państwowości we wczesnośredniowiecznej Europie. Podobne powiązania można wykazać również w w odniesieniu do unii personalnych u zarania ery nowożytnej i imperiów nowożytnych aż po powstanie państw narodowych i organizacji ponadpaństwowych jak ONZ czy Unia Europejska.

W podobny sposób można analizować również średniowieczną ekspansję państw i związanych z nią migracji, jak również relacje handlowe wczesnej ery nowożytnej. Poczynając od końca XVIII wieku, historia migracji obejmuje także przemiany mobilności wynikające z innowacji transportowych. Uwagę należy koncentrować nie tylko na pokojowych interakcjach transgranicznych, lecz także na konfliktach. Jak dowodzą badania nad historią XIX wieku, transferowi wiedzy, migracji i wymiany towarowej towarzyszyły także akty przemocy i wykluczenia. Szczególnie często dotyczyły one ludności żydowskiej.

Procesy migracyjne naznaczyły również oblicze Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku. Obok często podejmowanych zagadnień wysiedlenia, uchodźstwa i wypędzenia w latach trzydziestych i czterdziestych XX w. należy mówić także o ekonomicznych i politycznych uwarunkowaniach migracji. Uwzględnić należy ponadto migracje dobrowolne – ludzie we wszystkich epokach migrowali w poszukiwaniu „lepszego życia”, nie kierując się przy tym (bezpośrednimi) względami politycznymi. Emigracja do „Nowego Świata”, jak również do zachodnio- i środkowoeuropejskich metropolii, a także swoboda przemieszczania się w obrębie Unii Europejskiej oraz nowe formy turystyki dowodzą, że Europa Środkowa-Wschodnia jest przestrzenią tranzytową.

W Zespole badawczym podejmowane są m.in. następujące tematy

  • Powstawanie i usytuowanie społeczności emigracyjnych oraz ich wpływ na region docelowy i region pochodzenia
  • Czynniki umożliwiające lub hamujące procesy migracyjne oraz tworzenie ponadlokalnych sieci społecznych
  • Perspektywy migracji i mobilności uzależnione od płci
  • Postęp techniczny i transport oraz migracje idei, wiedzy i ludzi w ujęciu gospodarczo-historycznym

 

„Global Color Lines” na czterech kontynentach: Niemieckojęzyczni mieszkańcy Ukrainy w latach 1860–1950
„Global Color Lines” na czterech kontynentach: Niemieckojęzyczni mieszkańcy Ukrainy w latach 1860–1950

Pod koniec XIX wieku na skalę globalną wykształciły się polityki migracyjne i osadnicze oparte na zasadach utylitarnych i rasistowskich, które do dziś mają ogromny wpływ. Polityki te łączyły typowe cechy kolonializmu osadniczego: były skierowane przeciwko rdzennej ludności i opierały się na selektywnej imigracji w celu zasiedlenia nowo podbitych lub zaanektowanych terytoriów pożądaną populacją. Projekt bada transnarodowe powiązania tych równoczesnych zjawisk i analizuje je w sposób paradygmatyczny na przykładzie globalnych ruchów migracyjnych tzw. Niemców wołyńskich.

Są to osoby niemieckojęzyczne, które w latach 60. XIX wieku osiedliły się na terenie dzisiejszej północno-zachodniej Ukrainy, na Wołyniu. W latach 80. i 90. XIX wieku, w obliczu antyniemieckiej polityki na zachodzie Imperium Rosyjskiego, wielu z nich wyruszyło w poszukiwaniu lepszych warunków życia. Decyzję o emigracji podejmowali na podstawie złożonej sieci powodów osobistych, ekonomicznych i religijnych, co prowadziło do wyboru bardzo różnych miejsc emigracji. Musieli oni orientować się według rasistowskich linii podziału, które socjolog, historyk i działacz na rzecz praw obywatelskich W.E.B. Du Bois już ponad sto lat temu nazwał „global color lines”.

Na tej podstawie Imperium Rosyjskie postrzegało osoby niemieckojęzyczne w zachodniej części Imperium jako zagrożenie geostrategiczne, podczas gdy na Syberii i Dalekim Wschodzie były cenione jako cenna przeciwwaga dla rdzennej ludności i imigrantów z Imperium Chińskiego. Rzesza Niemiecka próbowała wykorzystać ich jako narzędzie swojej polityki germanizacji w prowincji poznańskiej, jednak z umiarkowanym sukcesem. „Niemcy wołyńscy” nie kierowali się względami etniczno-narodowymi i preferowali na przykład Kanadę i Brazylię, gdzie jako „biali” rolnicy byli przyjmowani z otwartymi ramionami, w przeciwieństwie do ludności afrykańskiej, azjatyckiej i rdzennej.

Structures of Independence. Networks, Backbenchers, Time, and Money in Irish and Polish Independence Movements in Late Imperialism
Structures of Independence. Networks, Backbenchers, Time, and Money in Irish and Polish Independence Movements in Late Imperialism


Mit einer vergleichenden Untersuchung der polnischen und irischen Unabhängigkeitsbewegungen des späten 19. / frühen 20. Jahrhunderts abseits bekannter Pfade schlägt das Projekt neue Forschungsperspektiven vor. Dabei liegt der Fokus auf Strukturen und personellen Netzwerken sowie den Ressourcen Zeit und Geld. Zunächst werden interpersoneller Beziehungen mittels der Methode der historischen Netzwerkanalyse rekonstruiert, um so Subnetzwerke aus politischen Akteuren der zweiten Reihe (backbenchers) zu identifizieren und deren Einfluss und agency zu ermitteln. Damit wird das Augenmerk auf bisher vernachlässigte Aspekte der historiografischen Untersuchung der Unabhängigkeitsbewegungen, abseits bekannter „großer Namen“ sowie der weitestgehend durchdrungenen Politik- und Ideengeschichte, gelenkt.

Die Rekonstruktion der Netzwerke bildet die Grundlage dafür, zwei für die Bewegungen wichtige Ressourcen zu analysieren: Zeit und Geld. Die monetäre Seite ist für den irischen Fall bereits untersucht, eine Erforschung des Zeitempfindens der Akteure und der Wahrnehmung von Dringlichkeit steht in beiden Fällen noch aus. Bekanntermaßen radikalisierten sich Teile beider Bewegungen und akzeptierten Gewaltanwendung als Strategie zum Erreichen ihrer politischen Ziele. Das Projekt geht der Frage nach, welche Rolle dabei Zeit und Geld spielten. Die Arbeitshypothese lautet, dass das Zeit- und Dringlichkeitsempfinden sowie fehlende finanzielle Mittel zur Herausbildung unterschiedlicher Erwartungsräume und Erwartungshorizonte (Koselleck) führten. Dieses Empfinden wurde jedoch nicht von allen Betroffenen geteilt, sodass es zu unterschiedlichen Entscheidungen für oder gegen Gewalt und zu Diskonnektivitäten in den Netzwerken in den Bewegungen kam. Sinnbildlich steht hierfür das Beispiel des Irischen Bürgerkriegs und der Feindschaft der ehemaligen Weggefährten Michael Collins und Eamon de Valera.

Moneta jako atrybut nierównego rozwoju i konkurującej imitacji w kontekście polsko-niemieckim w latach 1000–1300

Dlaczego mennictwo pierwszych Piastów było gorzej rozwinięte niż mennictwo w sąsiednich krajach Europy środkowo-Wschodniej? Jaką wymowę mają jakość i ilość produkcji monetarnej w kontekście funkcjonowania państwa i mechanizmów sprawowania władzy? Wreszcie, dlaczego wybijano w ogóle monety? To ostatnie pytanie wydaje się być na pierwszy rzut oka trywialne, okazuje się mieć jednak o wiele większe znaczenie niż do tej pory w naukach humanistycznych zakładano. Nowsze badania sugerują, że geneza użycia kruszcu w Mezopotamii była związana nie tyle z powstaniem rynku, lecz raczej ustaleniem jednostek wartości potrzebnych do płacenia podatków.

Wychodząc z tego szerokiego założenia badawczego, projekt kontekstualizuje nierówności przestrzenne w Europie XI-XIII wieku, analizując adaptację monetarnych wzorców z zachodniej części kontynentu oraz ich wpływ na modernizację społeczeństwa piastowskiego. Konkurencyjna imitacja stanowoła przy tym mechanizm, dzięki któremu transfer wiedzy stawał się możliwy. W ten sposób książęta i królowie akumulowali kompetencje nieodzowne dla zwiększania dochodów. Dzięki nim z kolei władcy wzmacniali swoją pozycję w rywalizacji z innymi suweranami. Celem projektu jest porównanie Polski piastowskiej z obszarem Rzeszy, przy uwzględnieniu całego regionu rozciągającego się od Pragi po Liubice, słowiańską oadę znaną także pod pojęciem Alt-Lübeck.

„Integracja socjalistyczna” jako zawód: funkcjonariusze celni z NRD i Polski w okresie zimnej wojny

„Integracja socjalistyczna” Europy Wschodniej jest często postrzegana z perspektywy czasu jako porażka. Ale co oznaczała ona dla współczesnych mieszkańców Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej? Celnicy odgrywali kluczową rolę w wielu kontaktach transgranicznych: kontrolowali, regulowali i wpływali na wymianę między obydwoma krajami. Jako widoczni aktorzy graniczni, celnicy kształtowali wrażenia, jakie przyjezdni i wyjeżdżający mieli o danym kraju. Ponadto celnicy doświadczali szczególnej formy współpracy transnarodowej: często pracowali na terytorium sąsiada, musieli komunikować się w obcych językach i regularnie spotykali się z zagranicznymi odpowiednikami (których również szpiegowali). Projekt ten ma na celu analizę transnarodowych praktyk funkcjonariuszy celnych w celu zbadania doświadczeń, niezamierzonych skutków i sprzeczności „socjalistycznej integracji”.celu analizę praktyk polskich i wschodnioniemieckich celników w celu wyjaśnienia doświadczeń, niezamierzonych konsekwencji i sprzeczności „integracji socjalistycznej”.

18
cze
Seminarium
Janek Gryta: The Nation Cast in Stone. The Contest over the Memory of the Holocaust in Poland in the 1950s and 1960s
Czytaj dalej