Wstęp

Od kwietnia 2022 roku Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie przy wsparciu Fundacji im. Maxa Webera (MWS) realizuje program stypendialny „Perspektywa badawcza Ukraina“. Dzięki tej inicjatywie badaczki z różnych miast Ukrainy (Charków, Dniepr, Humań, Kijów), które zostały zmuszone opuścić kraj mogą kontynuować działalność naukową korzystając z infrastruktury i biblioteki instytutu. Program stypendialny jest okazją do wymiany doświadczeń, a wspólne dyskusje pozwalają pracownikom NIH poszerzyć wiedzę na temat pracy ukraińskich historyków.  

Alena Bagro
Potencjał obronny twierdz Podola w wojnie polsko-tureckiej 1672-1676
Projekt skupia się na wydarzeniach wojny polsko-tureckiej z lat 1672-1676. Ramy czasowe obejmują lata konfrontacji militarnej między Rzeczpospolitą a Imperium Osmańskim. Zakres geograficzny wyznaczony jest natomiast przez obszar działań wojennych i obejmuje Podole. W centrum zainteresowania znajdują się fortyfikacje, które powstały na tym terenie na przełomie XVI i XVII wieku jako sieć zamków, które składały się na system obronny na pograniczu Rzeczypospolitej. Projekt łączy w sobie elementy historii rozbudowy fortyfikacji i historię polityczną (dzieje konfrontacji militarnych).
Celem prowadzonych badań jest prześledzenie sposobu wykorzystania twierdz; analiza potencjału militarnego dawnych fortyfikacji w nowych realiach wojennych drugiej połowy XVII wieku i adaptacji przeprowadzanych przez różne podmioty. Badaczka próbuje ustalić, czy ich modernizacja wpisywała się w aktualne  trendy i odpowiadała nowym wyzwaniom. Stara się też wyjaśnić, dlaczego niektóre twierdze, które przez długi czas stanowiły skuteczną obronę granic, zostały szybko zdobyte. W ramach badań uwzględnia fortyfikacje, które były zdobywane szturmem, oblegane lub poddawały się bez stawiania oporu. 
Ważną częścią badań jest analiza rozwoju myśli inżynierskiej na przykładzie fortyfikacji Podola. Na potrzeby analizy zmiany trendów inżynierskich na tym terenie badaczka wykorzystuje koncepcję transferu kulturowego (Theories of Cultural Transfer), która zakłada uwzględnienie różnych aspektów tego procesu (popytu, środków transferu, pośredników, sposobu przekazywania wiedzy). Taka perspektywa badawcza w odniesieniu do trendów inżynierskich w zakresie budowy i modernizacji fortyfikacji bastejowych na Podolu nie była do tej pory stosowana. Niewiele miejsca w ukraińskiej historiografii poświęcano także polityce państwa w zakresie umacniania wschodnich rubieży Rzeczypospolitej i znaczeniu tych kwestii dla rezultatu prowadzonych działań wojennych. 

Olga Barvinok
Rodzina hrabiów Tyszkiewiczów z województw kijowskiego, podolskiego i wołyńskiego w kontekście historii Europy Środkowo-Wschodniej (XVIII-XX w.)
Głównym tematem badań są ponadregionalne i transgraniczne sieci kontaktów rodzin magnackich w XVIII, XIX i na początku XX wieku na przykładzie dziejów hrabiów Tyszkiewiczów, szlacheckiej rodziny litewsko-rusko-polskiej, której dobra znajdowały się na terenach prawobrzeżnej Ukrainy – w województwach kijowskim, podolskim i wołyńskim. Tyszkiewicze to bowiem jeden z nielicznych starych rodów rusko-litewskich, który nie tylko zdołał utrzymać pozycję społeczną, ale przekształcił się we wpływowy ród magnacki. Jego przedstawiciele zajmowali ważne stanowiska w administracji centralnej, lokalnej i w wojsku, a ponadto aktywnie angażowali się w filantropię. Historia rodu obrazuje geopolityczną, etniczno-społeczną i ekonomiczną specyfikę Ukrainy prawobrzeżnej w analizowanym okresie (z odmiennym prawodawstwem, systemem zarządzania, strukturą społeczną czy formami własności ziemskiej). 
Badaczka stara się zidentyfikować czynniki, które miały wpływ na światopogląd i kształtowanie się tożsamości przedstawicieli rodu Tyszkiewiczów w poszczególnych okresach. Przedmiotem zainteresowania będzie wpływ wydarzeń historycznych na status majątkowy Tyszkiewiczów i więzi rodzinne. Ważnym aspektem są relacje między przedstawicielami różnych pokoleń i powiązania członków rodzin mieszkających na terenie dzisiejszej Polski, Ukrainy, Litwy, Białorusi i innych krajów.
W badaniach nad historią rodów magnackich mało uwagi poświęca się roli kobiet. Dokładna analiza historii rodziny Tyszkiewiczów może pomóc pogłębić stan wiedzy także na temat tej kwestii. Cennych informacji może dostarczyć np.  spuścizna epistolarna zachowana w różnych zbiorach rodzinnych, która będzie przedmiotem analizy w ramach projektu.

Anastasiia Bozhenko
Antropologia dziedzictwa przemysłowego na przykładzie Charkowa (ChTZ) i Krakowa (Nowa Huta)
Projekt „Antropologia dziedzictwa przemysłowego na przykładzie Charkowa (ChTZ, dzielnica przy Charkowskiej Fabryce Traktorów) i Krakowa (Nowa Huta)” ma na celu zbadanie wcielenia w życie totalitarnej ideologii poprzez realizację koncepcji  projektowania „nowych rejonów mieszkaniowych”. Porównanie pozwoli przeanalizować, jak ideologia odciskała się na topografii wymienionych miast oraz przybliży zagadnienia związane z badaniem dziedzictwa przemysłowego w przestrzeni miejskiej. 
Dzięki interdyscyplinarnemu podejściu, które uwzględnia metodologię historii miejskiej, antropologii wizualnej oraz badań postkolonialnych możliwe będzie zbadanie struktury i dynamiki rozwoju miast przemysłowych, a także przeanalizowanie znaczenia tej przestrzeni symbolicznej we współczesnej tkance miejskiej Charkowa i Krakowa (np. sztuka współczesna inspirowana przestrzenią miast/dzielnic przemysłowych).
W krajach postradzieckich wciąż trwają dyskusje na temat dziedzictwa Związku Radzieckiego, które często jest określane jako kłopotliwe albo niechciane (w historiografii anglojęzycznej - „uncomfortable/dissonance heritage”). Dlatego też temat jest ważnym nie tylko z punktu widzenia badań naukowych, ale także w kontekście szerokiej dyskusji na temat „niechcianego dziedzictwa”.
Planowane jest przygotowanie prezentacji wyników badań również w formacie przewodnika po dzielnicy ChTZ i wystawy online. Przewodnik będzie prezentował trzy trasy (zabudowa z okresu międzywojennego; rejony, które powstały po II wojnie światowej oraz trasa budownictwa przemysłowego) i prezentował propagandowe materiały audiowizualne (np. kroniki filmowe).
Na wystawie natomiast zostanie porównany przestrzenny rozwój ChTZ i Nowej Huty; ich konceptualizacja jako utopii, a potem — niechcianego dziedzictwa.

Tetiana Kovalenko
Operacja polska NKWD w latach 1937–1938
Projekt badawczy poświęcony jest pomijanym do tej pory w historiografii zagadnieniom związanym z tzw. „operacją polską” przeprowadzoną przez NKWD w latach 1937–1938. Była ona częścią polityki Wielkiego terroru z lat 1937–1938 oraz kampanii eksterminacji ludności polskiej na terenie ZSRR w związku z wprowadzeniem represji opartych na zasadzie etnicznej. 
Dotychczasowe badania koncentrowały się przede wszystkim na ogólnym opisie oraz lokalnym przebiegu „operacji polskiej” NKWD. Celem projektu jest odpowiedź na pytanie, jak aresztowanie osoby i uznanie jej za “wroga ludu” wpłynęło na losy rodzin. Przedmiotem badania będzie także stanowisko II Rzeczpospolitej do informacji o „operacji polskiej”. Ponadto poruszona zostanie kwestia pamięci zbiorowej na temat tych wydarzeń we współczesnej Ukrainie.
Różnorodność pytań badawczych powoduje konieczność zastosowania narzędzi z różnych dziedzin: historii politycznej, społecznej oraz historii codzienności, a także z zakresu badań nad pamięcią zbiorową i analizy dyskursu. Badania będą oparte na dokumentach z archiwów ukraińskich, polskich, białoruskich i rosyjskich. Pomogą one przybliżyć społeczne konsekwencje terroru, co może mieć znaczenie w dyskusjach na temat polityki pamięci i sposobie odpowiedniego upamiętnienia niewinnych ofiar. 

Olena Sokalska
Geneza systemów penitencjarnych w krajach europejskich i kształtowanie się paneuropejskiego dyskursu penitencjarnego w XIX wieku
Projekt poświęcony jest historii systemów penitencjarnych i reform więziennictwa w kontekście globalnym. Celem jest analiza genezy idei kary poprawczej w państwach europejskich, od kształtowania się myśli penitencjarnej do powstania nauk penitencjarnych i prawnych podstaw reformy więziennictwa w drugiej połowie XIX wieku. Wiązało się to przede wszystkim z wdrażaniem amerykańskiego modelu na gruncie europejskim (w Wielkiej Brytanii, Francji, Szwajcarii, Prusach, Danii, Szwecji, Cesarstwie Rosyjskim, Monarchii Habsburskiej). 
Jednym z kluczowych aspektów badania będzie więc analiza procesu recepcji amerykańskich systemów więziennych (solitary confinement and congregate system) w krajach europejskich przez poszczególnych aktorów zaangażowanych w proces reform (teoretyków więziennictwa, ustawodawców i wykonawców). Uwzględnione zostaną działania państwa (ustawodawstwo), specyfika lokalna i  rola administracji więziennej.
Celem jest obalenie utrzymujących się w historiografii mitów o dominacji angielskich i amerykańskich modeli w tworzeniu i rozwoju systemu więziennictwa już od XIX wieku. Pomóc w tym mogą mało znane lub nieznane do tej pory materiały archiwalne zawierające informacje na temat kształtowania się systemu więziennictwa.

Larysa Zherebtsova
Rola Żydów w organizacji służby celnej Wielkiego Księstwa Litewskiego
Żydzi w miastach Wielkiego Księstwa Litewskiego (WKL) zajmowali się głównie działalnością handlową i prowadzeniem karczm, a także poborem ceł i myta. Większość celników stanowili właśnie Żydzi. Mieli oni bowiem zdolność finansową, by wnieść opłatę za wynajem komory celnej z góry. Wielki książę chętnie więc dzierżawił je Żydom, by zapewnić szybkie wpływy do litewskiego skarbu. 
Celem projektu jest ustalenie statusu prawnego Żydów i żydowskich celników na terenach WKL, a także porównanie ich działalności z pracą celników innego pochodzenia i wyznania. Istotną kwestią będzie ustalenie roli i znaczenia żydowskich celników w zakresie sporządzania dokumentacji z działalności komór celnych, poboru myta i funkcjonowania całego systemu celnego WKL od końca XV wieku do drugiej połowy XVI wieku, a dokładniej do Unii Lubelskiej (1569r.).
Temat żydowskiej działalności gospodarczej nie jest w historiografii nowy, podobnie jak i działalność żydowskich celników. Natomiast kompleksowe badanie pozwoli zweryfikować tezę o specjalizacji i dominacji Żydów w tej dziedzinie, ale także pokazać, jaki wpływ mieli celnicy żydowscy na organizację pobierania ceł na terytorium WKL.
Przedmiotem analizy będzie dokumentacja i sprawozdania z działalności komór celnych, przywileje dla Żydów na dzierżawę ceł oraz dokumenty o charakterze skarbowym z ksiąg Metryki Litewskiej. Ważny zasoby archiwalne znajdują się w zespole dokumentów papierowych i pergaminowych z Głównego Archiwum Akt Dawnych (AGAD) w Warszawie.