Przemoc: praktyki społeczne i struktury władzy
Ten cel badawczy łączy projekty, których przedmiotem są przejawy i rodzaje przemocy wychodzące poza praktyki czysto fizyczne. Naświetla on tę kwestię z różnych perspektyw treściowych i metodycznych, uwzględniających nie tylko analizę źródeł pisemnych lecz także ocenę świadectw materialnych i wizualnych. Jest też zorientowany ponadepokowo, dzięki czemu pozwala integrować porównania synchroniczne i diachroniczne. Wymierzanie przemocy jest w nim rozumiane jako praktyka społeczna, która dysponuje historycznie specyficznymi formami, jest wpisana w różnorodne układy sił oraz stanowi konstytutywny element porządków ekonomicznych.
Przykładem są tutaj chociażby różne formy pracy przymusowej, które jak czerwona nić przeplatają tkankę regionalnej historii Europy Środkowo-Wschodniej. Intensywnie dyskutowanym w Polsce przykładem jest historia ludowa, zogniskowana m.in. na przymuszaniu do pracy służebnej w polskich i litewskich majątkach ziemskich w czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów (Adam Leszczyński, Adam Wyżga i in.). Badania nad pracą przymusową mogą obejmować także handel niewolnikami, który odegrał znaczną rolę w procesie tworzenia państwa pierwszych Piastów i Przemyślidów. Koncepcje pracy przymusowej, handlu niewolnikami czy też „rynków przemocy” (Georg Elwert) umożliwiają połączenie podejść komparatystycznych i interdyscyplinarnych.
Zmienne praktyki przemocy w erze nowoczesności znajdują, począwszy od XIX wieku, odzwierciedlenie w rosnących liczbach ofiar wojen i ludobójstwa. Sprzyjał temu szybki rozwój przemysłu wojennego, którego zdobycze w coraz silniejszym stopniu uderzały w ludność cywilną, i fascynacja pseudonaukowymi ideologiami rasistowskimi, w tym zwłaszcza antysemityzm eliminatywny. Historia narodowego socjalizmu i okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej w połączeniu z Holokaustem jak również brutalne rządy stalinizmu w Europie Środkowo-Wschodniej były dla tego regionu kulminacją okrucieństwa, stanowiąc zarazem kluczowe doświadczenie transgraniczne we współczesnych dziejach przemocy. Również z perspektywy badań nad brutalnymi projektami homogenizacji etnicznej, które pozostawiły piętno na stosunkach międzynarodowych w tymże regionie, II wojna światowa stanowi ważny okres dla analiz dotyczących tematu przemocy.
Ten cel badawczy ma być inspiracją do rozpatrywania następujących tematów:
- związek pomiędzy przemocą a (brakującą) państwowością
- przemoc codzienna w przestrzeniach wiejskich i miejskich
- przemoc związana z procesami migracji i emancypacji
- dyskurs nad przemocą (strukturalną)
Sprawozdawczyni uczestniczy w międzynarodowym interdyscyplinarnym projekcie „Globalny pontyfikat Piusa XII: katolicyzm w podzielonym świecie. 1945–1958”, który skupia się na okresie powojennym i ma odpowiedzieć na pytania dotyczące roli Watykanu w fazie odbudowy po 1945 roku, w rysujących się konfliktach między kapitalistycznym Zachodem a komunistycznym Wschodem oraz w procesach dekolonizacji na globalnym Południu.
W ramach projektu cząstkowego ma zostać zbadana polityka Stolicy Apostolskiej w sprawie likwidacji Kościoła grekokatolickiego i jej konsekwencje u schyłku okresu stalinowskiego. Badaczka stosuje perspektywę międzynarodową, kładąc szczególny nacisk na wzajemne powiązania w polityce i oddziaływanie trendów globalnych na sytuację lokalną. Sprawozdawczyni planuje zrekonstruować różne formy zaangażowania Watykanu, jego źródła informacji i jego instrumenty dyplomatyczne, aby uchwycić złożone wzajemne oddziaływania aspektów religijnych i politycznych. Chciałaby ponadto zrozumieć stosowane na miejscu i wspierane lub niepochwalane przez Watykan praktyki działań podziemnych. Oprócz tego analizuje formalne i nieformalne interakcje między Watykanem a władzami komunistycznymi dotyczące wiernych rozwiązanego Kościoła grekokatolickiego (zwłaszcza reakcję Stolicy Apostolskiej na wymianę ludności na terenach pogranicza po wojnie i na operację „Wisła”, której ofiarami byli również grekokatolicy). Jednym z głównych celów jest zrekonstruowanie obrazu radzieckiej Ukrainy i radzieckiej polityki religijnej z perspektywy Watykanu.
Renaissance humanist thought challenged established social hierarchies inherited from previous eras. One of the most peculiar examples of this movement came from political thinkers campaigning for the reforms of social mores and customs. Andreas Fricius Modrevius (1503-1572), regarded as the most prominent Renaissance political thinker in the Kingdom of Poland, urged to introduce universal penalty for murder, without recourse to the status of either the victim or the perpetrator. This suggestion has been laid out in his works Lascius sive de poena homicidii (1543). Over time, this argument attracted attention of contemporaries from various countries. Some welcomed the suggestion with enthusiasm, others, including Jean Bodin (1530-1596), fiercely criticized it. Among Fricius‘ loyal followers the name of Andreas Volanus (1530-1610) stands out, most likely because of their religious convictions and similar educational experiences – both of them are alumni of Wittenberg university. Volanus reformulated Fricius‘ thesis in his political treatise De Libertate politica sive civili (1572) and introduced this idea to the Grand Duchy of Lithuania. Although his suggestion attracted criticism from political and religious opponents, including Piotr Skarga (1536-1612), the campaign achieved success and universal punishment for murder was enacted into law in the Third Lithuanian Statute (1588).
This is a study in cultural transfer of political ideas between Renaissance Poland, Lithuania, and Germany. The project engages with the arguments presented in both Fricius‘ and Volanus‘ from the perspective of Cambridge school of political thought and takes a comparative perspective to determine the novelty and reception of these arguments within the European context.
maj
