Przemoc: praktyki społeczne i struktury władzy
Zespół badawczy realizuje projekty, których przedmiotem są przejawy i rodzaje przemocy wychodzące poza czysto fizyczne praktyki. Naświetla on tę kwestię z perspektywy różnych epok i metod, uwzględniając nie tylko analizę źródeł pisanych, lecz także świadectwa materialne i wizualne. Zespół analizuje przemoc jako historycznie zróżnicowane praktyki społeczne, wpisane w różnorodne relacje władzy i konstytutywne dla porządków ekonomicznych.
Przykładem badanych praktyk przemocy są formy pracy przymusowej, które charakteryzują różne epoki historii Europy Środkowo-Wschodniej. Intensywnie dyskutowanym w Polsce polem badawczym jest m.in. historia ludowa, zorientowana na przymuszaniu do pracy służebnej w polskich i litewskich majątkach ziemskich w czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów (m.in. Adam Leszczyński, Adam Wyżga). Podobne badania mogą obejmować także handel niewolnikami, który odegrał znaczną rolę w procesie tworzenia państwa pierwszych Piastów i Przemyślidów. Koncepcje pracy przymusowej, handlu niewolnikami czy też „rynków przemocy” (Georg Elwert) umożliwiają połączenie podejść komparatystycznych i interdyscyplinarnych.
Praktyki przemocy w okresie nowoczesności znajdują, począwszy od XIX wieku, odzwierciedlenie w rosnących liczbach ofiar wojen i ludobójstwa. Sprzyjał temu szybki rozwój przemysłu wojennego, którego zdobycze uderzały w ludność cywilną. Praktyki przemocowe wynikały także z XX-wiecznych fascynacji pseudonaukowymi ideologiami rasistowskimi, zwłaszcza antysemityzmem. Kulminacją okrucieństw w regionie był okres narodowego socjalizmu i okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej i Zagłady, jak również brutalne rządy stalinizmu. Z perspektywy badań nad brutalnymi projektami homogenizacji etnicznej, które pozostawiły piętno na stosunkach międzynarodowych w Europie środkowo-Wschodniej, II wojna światowa stanowi bez wątpienia centralny moment w historii regionu. Transgraniczne doświadczenia z tego okresu są kluczem do zrozumienia współczesnych dziejów przemocy.
Zespół badawczy zajmuje się m.in. następującymi zagadnieniami:
- związek między przemocą a (brakującą) państwowością,
- przemoc codzienna w przestrzeniach wiejskich i miejskich,
- przemoc związana z procesami migracji i emancypacji,
- dyskurs nad przemocą (strukturalną).
Sprawozdawczyni uczestniczy w międzynarodowym interdyscyplinarnym projekcie „Globalny pontyfikat Piusa XII: katolicyzm w podzielonym świecie. 1945–1958”, który skupia się na okresie powojennym i ma odpowiedzieć na pytania dotyczące roli Watykanu w fazie odbudowy po 1945 roku, w rysujących się konfliktach między kapitalistycznym Zachodem a komunistycznym Wschodem oraz w procesach dekolonizacji na globalnym Południu.
W ramach projektu cząstkowego ma zostać zbadana polityka Stolicy Apostolskiej w sprawie likwidacji Kościoła grekokatolickiego i jej konsekwencje u schyłku okresu stalinowskiego. Badaczka stosuje perspektywę międzynarodową, kładąc szczególny nacisk na wzajemne powiązania w polityce i oddziaływanie trendów globalnych na sytuację lokalną. Sprawozdawczyni planuje zrekonstruować różne formy zaangażowania Watykanu, jego źródła informacji i jego instrumenty dyplomatyczne, aby uchwycić złożone wzajemne oddziaływania aspektów religijnych i politycznych. Chciałaby ponadto zrozumieć stosowane na miejscu i wspierane lub niepochwalane przez Watykan praktyki działań podziemnych. Oprócz tego analizuje formalne i nieformalne interakcje między Watykanem a władzami komunistycznymi dotyczące wiernych rozwiązanego Kościoła grekokatolickiego (zwłaszcza reakcję Stolicy Apostolskiej na wymianę ludności na terenach pogranicza po wojnie i na operację „Wisła”, której ofiarami byli również grekokatolicy). Jednym z głównych celów jest zrekonstruowanie obrazu radzieckiej Ukrainy i radzieckiej polityki religijnej z perspektywy Watykanu.
Renesansowa myśl humanistyczna kwestionowała ustalone w poprzednich epokach hierarchie społeczne. Jednym z najbardziej osobliwych przykładów tego ruchu byli myśliciele polityczni prowadzący kampanię na rzecz reform obyczajów społecznych. Andreas Fricius Modrevius (1503–1572), który jestuważany za najwybitniejszego renesansowego myśliciela politycznego w Królestwie Polskim, wzywał do wprowadzenia powszechnej kary za morderstwo, bez odwoływania się do statusu ofiary lub sprawcy. Swoją sugestię przedstawił w dziele Lascius sive de poena homicidii (1543). Z czasem jego argument przyciągnął uwagę współczesnych z różnych krajów. Niektórzy przyjęli tę sugestię z entuzjazmem, inni, jak Jean Bodin (1530–1596), ostro ją krytykowali. Wśród lojalnych zwolenników Friciusa wyróżnia się nazwisko Andreasa Volanusa (1530–1610), najprawdopodobniej ze względu na ich przekonania religijne i podobne doświadczenia edukacyjne; obaj byli absolwentami Uniwersytetu w Wittenberdze. Volanus przeformułował tezę Friciusa w swoim traktacie politycznym De Libertate politica sive civili (1572) i wprowadził tę ideę w Wielkim Księstwie Litewskim. Chociaż jego sugestia spotkała się z krytyką ze strony przeciwników politycznych i religijnych, w tym Piotra Skargi (1536–1612), kampania zakończyła się sukcesem, a powszechna kara za morderstwo obowiązywała od ustanowienia Trzeciego Statutu Litewskiego (1588).
Projekt stanowi studium kulturowego transferu idei politycznych między renesansową Polską, Litwą i Niemcami. Argumenty przedstawione zarówno u Friciusa, jak i Volanusa są rozpatrywane w ujęciu szkoły myśli politycznej Cambridge oraz z perspektywy porównawczej w celu określenia nowości i recepcji tych argumentów w kontekście europejskim.
