Wspólne projekty


Wstęp

We współpracy z różnymi organizacjami partnerskimi realizujemy następujące projekty badawcze:


(De)Constructing Europe – EU-Scepticism in European Integration History

Projekt badawczy wpisuje koncepcję spójności Unii Europejskiej w historię sceptycyzmu wobec Europy. Z jednej strony ów sceptycyzm od samego początku nie sprzyjał jednoczeniu się Europy, z drugiej jednak był impulsem do tworzenia alternatywnych koncepcji współpracy. Badania nad zjawiskiem eurosceptycyzmu były do tej pory zdominowane głównie przez analizy politologiczne koncentrujące się na historii najnowszej. Niniejszy projekt to propozycja ujęcia interdyscyplinarnego i transnarodowego obejmującego zarówno perspektywę historyczną, socjologiczną jak i politologiczną. Celem jest zbadanie zjawiska eurosceptycyzmu w kontekście dyskusji i sporów wokół ponadnarodowych wizji Europy. Trzyletni projekt realizowany jest od 1 kwietnia 2021 r. wspólnie przez Niemieckie Instytuty Historyczne w Londynie, Rzymie i Warszawie oraz Instytut Badań Społecznych w Hamburgu a finansowany przez Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych (BMBF).

(De)Constructing Europe Blog: https://europeresist.hypotheses.org/

 

 

Projekt 1
Europejskie ruchy antyintegracyjne. Nurty eurosceptyczne od początków integracji europejskiej do dziś

Opracowanie: Beata Jurkowicz

W ramach realizowanego projektu przeanalizowane zostaną antyunijne postawy w Polsce, we Włoszech, w Wielkiej Brytanii i w Niemczech pojawiające się w przeszłości jak i współcześnie.
Z regularnie prowadzonych w Polsce badań wynika, że Polacy w zdecydowanej większości są pozytywnie nastawieni do członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Z sondażu przeprowadzonego w listopadzie 2020 r. na zlecenie dziennika „Rzeczpospolita” wynika, że 81,1% Polaków zagłosowałoby w referendum za pozostaniem Polski w Unii Europejskiej. Za wyjściem z UE opowiada się 11% ankietowanych (7,9% badanych udzieliło odpowiedzi: nie wiem/trudno powiedzieć). Niemniej jednak głosy eurosceptyczne są stałym elementem polskiej debaty publicznej. Celem niniejszej analizy jest zbadanie źródeł eurosceptycyzmu w Polsce. Dlatego też przenalizowane zostanie środowisko opozycji demokratycznej w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w latach 80. XX wieku, a także wpływ poszczególnych grup opozycyjnych na polską politykę zagraniczną po 1989 r.

Kluczową rolę po przemianach demokratycznych w latach 90. odgrywali politycy, którzy swoją aktywność publiczną rozpoczęli w powstałym w 1980 r. Niezależnym Samorządnym Związku Zawodowym „Solidarność” (NSZZ „Solidarność”) oraz w Komitecie Obrony Robotników powołanym do życia po Czerwcu 1976 r. Należy przy tym podkreślić, że sytuacja geopolityczna sprawiła, iż działacze opozycji koncentrowali się na problemach wewnętrznych, polityka zagraniczna nie miała priorytetowego charakteru. Jednakże w celu zdiagnozowania źródeł polskiego eurosceptycyzmu wśród elit postsolidarnościowych przeanalizowane zostanie stanowisko NSZZ „Solidarność” w sprawach polityki wewnętrznej jak i zewnętrznej.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że peerelowska opozycja była bardzo zróżnicowana pod względem ideowym, natomiast elementem wspólnym i spajającym środowisko było kontestowanie ustroju polityczno-gospodarczego i zależności od Związku Radzieckiego. Działacze opozycyjni dawali temu wyraz w publikacjach wydawanych w tzw. drugim obiegu bądź w mediach emigracyjnych. Niewątpliwie ówczesną opozycję ideowo kształtowała paryska „Kultura” – niezależna platforma debaty międzynarodowej emigracyjnych intelektualistów, opozycjonistów aktywnych w PRL i wszystkich tych, którym bliskie były wartości takie jak: wolność słowa, prawa człowieka, demokracja. To właśnie na łamach „Kultury” (nr 10/409, wyd. 1981 r.) po raz pierwszy pojawił się słynny esej Jana Józefa Lipskiego Dwie ojczyzny – dwa patriotyzmy. Uwagi o megalomanii narodowej i ksenofobii Polaków. Autor podkreślał w nim potrzebę pojednania Polaków z Niemcami i Ukraińcami. Do koncepcji Lipskiego odwoływali się później architekci polityki zagranicznej III RP, zwłaszcza w kontekście dążeń Polski do integracji ze strukturami euroatlantyckimi, które zjednoczone już Niemcy wspierały na arenie międzynarodowej. Niewątpliwie politycy zaangażowani w działania na rzecz członkostwa Polski w Unii Europejskiej, to orędownicy współdziałania z Niemcami, albowiem byli oni świadomi, że droga na Zachód wymaga poparcia niemieckiego rządu i budowania trwałych instrumentów współpracy dwustronnej. Z kolei politycy sprzeciwiający się zacieśnianiu relacji polsko-niemieckich, opowiadali się również przeciw integracji europejskiej.

Doskonałym przykładem jest postać szczecińskiego opozycjonisty Mariana Jurczyka. Był on sygnatariuszem porozumień sierpniowych, uczestniczył w I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, był członkiem Komisji Krajowej, a później krytykiem Lecha Wałęsy. Dlatego też założył konkurencyjną organizację „Solidarność 80”. Kiedy jego opozycyjni koledzy w latach 90. XX wieku kształtowali ramy polskiej polityki zagranicznej i głośno artykułowali euroatlantyckie inspiracje, Jurczyk z dezaprobatą podchodził do dążeń integracyjnych Polski, był przeciwnikiem pogłębiania współpracy polsko-niemieckiej, a u schyłku swojej kariery politycznej związał się z Samoobroną Rzeczpospolitej Polskiej, eurosceptycznego ugrupowania zrzeszającego rolników. Samoobrona krytykowała traktat akcesyjny wynegocjowany przez rząd Leszka Millera, w tym brak zakazu sprzedaży ziemi uprawnej cudzoziemcom.

Rozpatrując proces pojednania z Niemcami nie można pominąć roli Kościoła katolickiego jako pioniera dialogu polsko-niemieckiego, a także animatora aktywności obywatelskiej Polaków. Przy czym Episkopat początkowo był sceptycznie nastawiony do członkostwa Polski w Unii Europejskiej, ponieważ obawiał się laicyzacji społeczeństwa i porzucenia chrześcijańskich wartości. Jego stosunek do integracji europejskiej ewaluował dopiero w drugiej połowie lat 90. XX wieku. Niemniej jednak wielu duchownych katolickich w dalszym ciągu pozostaje przeciwnych UE i skupia wokół siebie antyeuropejskich polityków, zarówno tych, którzy swoją aktywność rozpoczynali w PRL jak i młodszych generacji.

Symbolem podziału wewnątrz demokratycznej opozycji z czasów PRL jest Okrągły Stół, czyli platforma dialogu ówczesnych władzy, opozycji i Kościoła katolickiego. Podczas obrad uwypukliły się różnice dotyczące wizji polityki wewnętrznej i zagranicznej Polski. Natomiast negatywne konsekwencje przemian polityczno-gospodarczych przypieczętowały ten podział. Najczęściej kontestatorzy porozumień okrągłostołowych – to politycy, którzy nie brali udziału w obradach, bądź próbują zdezawuować swoją rolę w tamtych wydarzeniach – mają negatywny stosunek do członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Natomiast politycy postrzegający obrady przy Okrągłym Stole jako sukces, mają pozytywny stosunek do integracji ze strukturami euroatlantyckimi, a także podkreślają potrzebę współpracy polsko-niemieckiej w ramach UE i nie tylko.

Ponieważ celem projektu jest zbadanie polskiego eurosceptycyzmu przeanalizowane będzie stanowisko polityków opozycji demokratycznej w PRL w latach 80. XX wieku na temat roli Polski w stosunkach międzynarodowych, a także ewolucja ich przekonań pod wpływem decyzji podjętych przy Okrągłym Stole i stosunek do kierunku polityki zagranicznej Rzeczpospolitej Polskiej. Porównane zostaną wypowiedzi polityków w mediach, dokumenty programowe ugrupowań, które reprezentowali, deklaracje polityczne i ich oddziaływanie na opinię publiczną. Wnikliwej analizie poddane zostaną źródła podziałów opozycji wśród opozycji, których domknięcie nastąpiło wskutek porozumień okrągłostołowych.

 

Projekt 2:

Entangled History of the Eastern Enlargement. Change or Continuity of Euroscepticism

Opracowanie: Olga Gontarska

[English description here]

Główne założenia projektu to historyzacja Eurosceptycyzmu z uwzględnieniem szerokiego zakresu postaw „eurosceptycznych” i identyfikacja idei instrumentalizowanych w debacie.

Celem jest określenie aktorów (indywidualnych, zbiorowych i instytucjonalnych) aktywnych w debacie oraz kontekstualizacja ich wypowiedzi (media, wsparcie finansowe, powiązania polityczne). Kluczową kwestią będzie identyfikacja idei historycznych, mitów i symboli, takich jak polski mesjanizm, Polonia Antemurale Christianitatis czy „zdrada Zachodu”.

Punktem wyjścia jest pytanie, w jaki sposób poszczególne etapy procesu integracji Polski z Unia Europejską wpływały na zmianę postaw oraz jakie znaczenie miały działania UE na rzecz promowania idei tożsamości europejskiej. Planowane jest zweryfikowanie hipotezy o kluczowej roli doświadczenia obcej dominacji, które wpłynęło na ugruntowanie postaw niechęci wobec wszelkich prób ingerencji w sprawy wewnętrzne.

Jedno z pytań badawczych odnosi się do problemu, w jaki sposób wyzwanie, jakim jest stworzenie wspólnej narracji na temat historia Europy, dało impuls do rozwoju ruchów eurosceptycznych. Dlatego też planowana jest analiza debaty na temat ekspozycji stałej Domu Historii Europejskiej (Bruksela).


Das globale Pontifikat von Pius XII.: Katholizismus in einer geteilten Welt. 1945-1958

Bearbeiterin: Viktoriia Serhiienko

Das Projekt ist Teil des internationalen und interdisziplinären Projekts „Das globale Pontifikat von Pius XII.: Katholizismus in einer geteilten Welt. 1945-1958“, das sich auf die Nachkriegszeit konzentriert und Fragen zur Rolle des Vatikans in der Wiederaufbauphase nach 1945, den sich abzeichnenden Konflikten zwischen dem kapitalistischen Westen und dem kommunistischen Osten sowie zu den Entkolonialisierungsprozessen im globalen Süden1 beantworten soll. Im Rahmen des Teilprojektes sollen die Politik des Heiligen Stuhls bei der Liquidierung der griechisch-katholischen Kirchen und ihre Folgen in der späten stalinistischen Periode untersucht werden. Dabei geht es um eine länderübergreifende vergleichende Perspektive mit besonderem Augenmerk auf die Verflechtungen in der Politik und die Auswirkungen globaler Trends auf die lokale Situation. Geplant ist, das vielfältige Engagement des Vatikans, seine Informationsquellen und seine diplomatischen Instrumente zu rekonstruieren, um die komplexen Wechselwirkungen zwischen religiösen und politischen Aspekten zu erfassen. Zudem werden die vor Ort angewandten und vom Vatikan unterstützten oder missbilligten Untergrundpraktiken untersucht sowie formelle und informelle Interaktionen zwischen dem Vatikan und den kommunistischen Behörden bezüglich Gläubigen der aufgelösten griechisch-katholischen Kirche untersucht (insbesondere die Reaktion des Heiligen Stuhls auf den Bevölkerungsaustausch in den Grenzgebieten nach dem Krieg und die Operation „Weichsel“, unter deren Opfern auch griechische Katholiken waren). Eines der Hauptziele lautet, das Bild der sowjetischen Ukraine und der sowjetischen Religionspolitik aus der Sicht des Vatikans zu rekonstruieren.



01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej