Imperialny cień Prus Wschodnich. Rola narodowych socjalistów z Królewca, Tylży i Olsztyna w aneksji ziem polskich

Po niemieckiej napaści na Polskę we wrześniu 1939 roku Gau Ostpreußen odgrywał kluczową rolę w okupacji, aneksji i rabunku ziem położonych wokół Suwałk, Białegostoku, Grodna oraz na północy Mazowsza. Wyznaczeni prze Ericha Kocha starostowie budowali na tych terenach administrację cywilną na wzór Prus Wschodnich. Funkcjonariusze NSDAP, SS, SD i Gestapo tworzyli system ucisku, eksploatacji i mordowania dziesiątków tysięcy polskich obywateli.

Podczas jednodniowego warsztatu, który odbył się 13 października 2018 roku w ramach Festiwalu Mendelsohna w Olsztynie i był zorganizowany przez NIH w Warszawie we współpracy z Fundacją „Borussia” i Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie, omawiano znaczenie Prus Wschodnich dla niemieckiej okupacji Polski podczas drugiej wojny światowej. W centrum uwagi znalazła się rola wschodniopruskich urzędników i funkcjonariuszy oraz funkcja pracowników administracji cywilnych, które od jesieni 1939 roku organizowały na co dzień niemiecką okupację w „Kreis Sudauen” (powiecie suwalskim) i w „Regierungsbezirk Zichenau” (rejencji ciechanowskiej) na północnym Mazowszu. Przyniosła ona mieszkańcom aresztowania, tortury, rozstrzelania, pracę przymusową i inne represje. Szczególnie dotknęło to polskich i litewskich Żydów, których jawne prześladowanie rozpoczęło się już wraz z wkroczeniem Wehrmachtu, a latem 1942 roku przeobraziło się w akcję „Reinhardt”, która doprowadziła do wymordowania prawie wszystkich żydowskich mieszkańców. Wschodniopruscy funkcjonariusze z doświadczeniem w „pacyfikacji Suwałk” odgrywali ważną rolę w tworzeniu „Bezirk Bialystok” (okręgu białostockiego) latem 1941 roku. Ten ostatni nie został wprawdzie całkowicie wcielony do Rzeszy Niemieckiej, ale był metodycznie dostosowywany do systemu administracji cywilnych w Prusach Wschodnich. 

Warsztat był skierowany do nauczycieli i innych zainteresowanych osób. Służył między innymi do zintegrowania bieżących badań dotyczących niemieckiej polityki okupacyjnej w Prusach Wschodnich, Polsce, na Litwie i Białorusi. Dyskusja, która odbyła się następnie najpierw w grupach, a potem w ramach panelu, była poświęcona zagadnieniu, co rezultaty warsztatu oznaczają dla kultury pamięci dzisiejszego województwa warmińsko-mazurskiego.