O nowoczesności narodu
W cyklu „Klio in Polen“ w wydawnictwie fibre ukazało się niemieckie tłumaczenie książki „ O nowoczesności narodu. Przypadek polski“ warszawskiego historyka Tomasza Kizwaltera.
W międzynarodowych badaniach dotyczących tworzenia się narodów i nacjonalizmu bardzo rzadko do tej pory zajmowano się zagadnieniem powstawania narodu polskiego. W Polsce dyskutuje się dotąd na ten temat przeważnie z perspektywy własnej tożsamości narodowej. Dlatego też powstałe w czasie 120 lat zaborów wzorce interpretacyjne determinują do dziś dyskurs publiczny i myślenie ludzi. W niniejszej pracy autor opisuje z krytycznym dystansem aspekty tworzenia się narodu polskiego w różnych epokach. Dysponując rozległą wiedzą wprowadza czytelnika w wewnątrzpolską debatę na ten temat i obszernie cytuje z ważnych dzieł do tej pory nie przetłumaczonych na język niemiecki. Dzięki temu odbiorcy łatwiej jest zrozumieć dlaczego właśnie te, a nie inne kwestie i opinie weszły do kanonu historiografii narodowej. Historiografia ta ukształtowała modele interpretacji przeszłości, które potem stworzyły historyczne ramy świadomości narodowej Polaków.
Początek pracy stanowią rozważania dotyczące średniowiecza. W tej części Kizwalter odnosi sie do wyników badań swoich wybitnych kolegów historyków Benedykta Zientary, Sławomira Gawlasa i Karola Modzelewskiego. Następnie analizuje istotę polsko-litewskiego „narodu szlacheckiego“oraz pojęcie „sarmatyzmu“. W kolejnym rozdziale autor szkicuje zmiany okresu Oświecenia, które miały fundamentalne znaczenie dla dalszego rozwoju pojęcia narodu; opisuje też polski jakobinizm, który uważa wprawdzie za pojęcie może zbyt wydumane, ale jednak przydatne w opisie zjawiska, a także stawia pytanie o granice politycznej lojalności. Następnie zostajemy wprowadzeni w kluczowe debaty dotyczące definicji narodowości jakie toczyły się we wczesnym okresie porozbiorowym, do głosu dochodzą m.in. Stanisław Staszic, Kajetan Koźmian i Maurycy Mochnacki. W rozdziale siódmym zajmuje się m.in zagadnieniami powstania Towarzystwa Demokratycznego Polskiego oraz analizuje prze-obrażenia warstwy szlacheckiej i chłopskiej łącznie ze skutkami rewolty chłopów galicyjskich w 1846 roku. Autor dochodzi do wniosku, że pod koniec XIX wieku pojęcie „ludu“ zaczęło odgrywać eksponowaną rolę w wyobrażeniach Polaków o społeczeństwie co w przyszłości miało poskutkować ogromnymi zmianami. Kizwalter zamyka swoje studium opisem procesu krystalizowania się ideologii Narodowej Demokracji na przełomie wieku analizując pisma Zygmunta Balickiego i Romana Dmowskiego. Autor podsumowuje, że ideologia ruchu narodowego nie miała na początku swojego istnienia dużego wpływu na społeczeństwo. Dopiero poprzez stopniowe rozszerzenie obszaru oddziaływania i poprzez wzrost świadomości narodowej doszło do powstania narodu w nowoczesnym sensie tego słowa. Tomasz Kizwalter koncentruje się w swojej pracy przede wszystkim na działalności polskich elit wobec mocarstw rozbiorowych, gdyż jego zdaniem odgrywały one decydującą rolę w procesie powstawania nowoczesnego narodu. Jednocześnie wskazuje on również na późniejszą determinującą rolę państwa polskiego w tym procesie. Rola ta była jego zdaniem dominująca poprzez prawie cały wiek XX łącznie z okresem II wojny światowej. Ten ostatni wymaga zdecydowanie dalszych prac badawczych.
Tomasz Kizwalter, Über die Modernität der Nation. Der Fall Polen [Klio in Polen 16], Osnabrück 2013, s. 422, EUR 39.80,- ISBN 978-3-938400-91-3
