Organizatorzy VIII edycji konferencji z cyklu „Góry-Literatura-Kultura” zapraszają do wzięcia udziału w kolejnym spotkaniu konferencyjnym poświęconym tematyce górskiej.
Tym razem tematem będzie fenomen „człowieka gór”. Pojęcie to – jak się wydaje - nie ma statusu terminu w języku naukowym, a uznawane niekiedy okazjonalnie za taki termin i stosowany w różnych dyskursach, jawi się w sposób nieostry jako ekspresywna metafora życia ludzkiego. Jak się wydaje pojęcie to ma charakter historycznie, a może nawet geograficznie zmienny. Termin „człowiek gór” ma też różne zastosowania w niejednorodnych i historycznie zmiennych kontekstach.
Ciekawa debata mająca na celu próbę zdefiniowania i określenia psychologicznego i kulturowego profilu, a także socjologicznego statusu „człowieka gór”, odbyła się w ubiegłym roku podczas Festiwalu Górskiego im. Andrzeja Zawady w Lądku Zdroju. Okazało się wówczas, że istnienie i pojemność tego pojęcia w specyficzny sposób wiąże się współcześnie ze zmianami w stylu życia i kulturze dnia codziennego. Do poszerzenia zakresu tego pojęcia i być może jego nadużywania, czy wręcz wypaczania, w wysokim stopniu przyczynia się wzrost zainteresowania górami i intensywny rozwój związanych z górami sportów ekstremalnych, górskiej turystyki, rekreacji, komercjalizacji rozmaitych profesji związanych z górami, a także sztuki odnoszącej się do tematyki górskiej. W tych specyficznych warunkach nominację do bycia „człowiekiem gór” daje wpisanie w indywidualne „ego” przeświadczenia o związku własnego życia z górami, a przede wszystkim obranie takiego stylu życia, który oparty jest na częstym byciu w górach. Rzec by można, że chodzi tu o jakiś specyficzny „determinizm okazjonalny”, który częste odwiedzanie gór identyfikuje z byciem od gór uzależnionym. Prowadzi to w konsekwencji także do wykształcania się specyficznych cech osobowości (ego!) zamiłowanego turysty, taternika, alpinisty, czasem też nawiązującego w autokreacjach do tradycyjnego modelu życia górali alpejskich, tatrzańskich, etc. i budującego na tej podstawie własny hierarchiczny system wartości. Prymarnie – w perspektywie historycznej – modelowy wariant „człowieka gór” realizuje się w stereotypach górala – pasterza, juhasa, bacy, myśliwego, przewodnika, ale nie rolnika. Ma on swoją własną specyfikę kulturową, własny odrębny folklor, własne formy rytualizacji życia. Wraz z rozwojem zainteresowania górami i turystyki górskiej dokonywał się proces rozszerzenia zakresu tego pojęcia i przeniesienia go na różnych użytkowników przestrzeni górskich przy równoczesnym intensywnym waloryzowaniu zarówno autochtonicznych mieszkańców gór zmagających się trudnymi warunkami klimatycznymi, a jednocześnie żyjącymi w zgodzie z naturą, jak też eksploratorów i turystów wybierających góry jako środowisko swojej aktywności.
W związku z powyższym chcielibyśmy zaproponować kilka istotnych tez do dyskusji, które pomogłyby z jednej strony uporządkować wiedzę na temat ontologii i historyczności pojęcia „człowiek gór”, z drugiej otworzyłyby perspektywę dla należytego osadzenia tego fenomenu w kontekście historycznym, kulturowym, psychologicznym i socjologicznym. Szczególnie interesować nas będą przykłady wskazujące na dawniej i współcześnie uprawiane profesje, a także specjalizacje, związane z przestrzenią gór:
Czy i w jakim zakresie można w tym kontekście umieścić np. poszukiwaczy skarbów i kruszców, naukowców zajmujących się eksploracją gór (geologów, przyrodników, kartografów, a nawet lekarzy badających zakresy ludzkiej odporności na zmieniające się wraz z wysokością warunki atmosferyczne, architektów, obecnie także architektów krajobrazu)?
Jaki wpływ na krystalizowanie się pojęcia „człowiek gór” mają relacje między rdzennymi mieszkańcami gór (zwanymi góralami) a przybyszami z nizin, świadomie wybierającymi różnego typu górskie aktywności. Interesują nas także: fenomen i etos profesji związanych z górami (przewodników, ratowników górskich).
Godna szczególnego namysłu jest również pewnego rodzaju heroizacja, a nawet mitologizacja profilu taternika, alpinisty, czy himalaisty jako wyjątkowego wariantu „człowiek gór” dokonująca się w codziennym dyskursie (polskich himalaistów nazywa się np. „lodowymi wojownikami”) i społeczna funkcja oraz zakres oddziaływania tych mitów. Na osobne przedyskutowanie zasługuje także rola literatury i sztuki w kreowaniu profilu „człowieka gór” oraz kolportowaniu i mitologizacji tego pojęcia.
Ciekawym, wartym przedyskutowania aspektem tej problematyki jest również fenomen autokreacji i stylizacji „na człowieka gór” (cechy osobowościowe i indywidualne predyspozycje, język, dialektyzacja w języku ogólnym, strój jako wyróżnik i przedmiot identyfikacji, snobizmy – np. czerwone swetry ratowników) oraz krytyka lub ironia „człowieka gór” i jego stylizacji. Gdzie przebiega granica i co definiuje granicę pomiędzy człowiekiem gór i innymi ludźmi? Kto jest „tożsamościotwórczym innym” (der identitätsstiftende Andere) dla człowieka gór, w porównaniu z kim stylizuje on swoją specyfikę? Jaki jest stosunek indywidualności i zbiorowości w kreacji człowieka gór i na ile doprowadza ona do tworzenia wspólnot ludzi gór? Jaka dokładnie jest na tym tle rola eskapizmu oraz stosunek kategorii natura a cywilizacja, kultura a autentyczność?
Szczególnego znaczenia nabiera także wyraźna, historycznie uwarunkowana, tendencja do postrzegania środowiska „ludzi gór” jako szczególnego wariantu elit społecznych i przemiany zachodzących w sposobie rozumienia owej elitarności.
Kolejnym ważnym zagadnieniem, które chcielibyśmy zaproponować do dyskusji jest opozycja męski – kobiecy w kontekście kształtowania się fenomenu „człowieka gór” i zakres oraz wpływ procesów emancypacyjnych na kształtowanie i przekraczanie stereotypowego pojęcia „człowiek gór”.
Intencją organizatorów konferencji jest stworzenie interdyscyplinarnej płaszczyzny wymiany myśli i koncepcji na temat fenomenu „człowieka gór” ze szczególnym uwzględnieniem nauk historycznych (historii regionu, historii sztuki, nauki oraz historii sportu i alpinizmu, historii medycyny) oraz nauk społecznych (socjologia, psychologia) a także literaturoznawstwa, językoznawstwa i kulturoznawstwa. Interesować nas będą zarówno ujęcia szersze, jak też studia przypadków, przede wszystkim takich, które w sposób spektakularny wpływały na ukształtowanie się paradygmat „człowieka gór”.
Tegoroczna konferencja podobnie jak w zeszłym roku odbędzie się pensjonacie Willa Zameczek w Polanicy Zdroju. Ze względu na międzynarodowy zasięg konferencji obrady będą się odbywać w językach: polskim, niemieckim, czeskim. Podczas obrad wszystkie referaty będą tłumaczone symultanicznie, w związku z tym do programu konferencji można zgłaszać referaty w jednym z wyżej wskazanych języków.
Organizatorzy:
Dr hab. Ewa Grzęda prof. UWr, Uniwersytet Wrocławski
Prof. Dr. habil. Dietlind Hüchtker, Leibniz-Institut für Geschichte und Kultur des östlichen Europa (GWZO)
Prof. dr hab. Miloš Řezník, Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie
<link file:2123 _blank download>Download program konferencji
