Zaangażowanie patriotyczne jako przełom? Birgitta Bader-Zaar o ewolucji prawa wyborczego kobiet w państwach-sukcesorach monarchii habsburskiej

Wykładem na temat „Demokratyzacja a płeć 1918–1921: państwa-sukcesorzy monarchii habsburskiej w kontekście europejskim” prof. dr Birgitta Bader-Zaar otworzyła w miniony wtorek konferencję „Gender and the State – 100 Years of the Fight for Equality in Central-Eastern Europe”. Impreza odbyła się zarazem w ramach Wykładów wtorkowych warszawskiego NIH.

Uwzględniając rozmaite źródła historyczne i polityczne, historyczka szeroko i szczegółowo przyjrzała się ewolucji prawa wyborczego kobiet w pierwszych latach powojennych. W swoim wywodzie przeanalizowała sytuację w państwach-sukcesorach monarchii habsburskiej, zestawiła ją z innymi państwami europejskimi, pytając w tym kontekście także o przejawy ciągłości i ich znaczenie dla prawa wyborczego kobiet. Główny nacisk położyła na perspektywę europejską, przedstawiając zwłaszcza rozmaite możliwości partycypacji kobiet w ramach organizacji politycznych, partii i parlamentów narodowych. Lata powojenne określiła przy tym jako ważną cezurę w ewolucji prawa wyborczego kobiet.

W toku wykładu prof. Bader-Zaar odniosła się do rozmaitych ruchów kobiecych oraz roli kobiet podczas wojny i w okresie późniejszym, która uległa wyraźnej zmianie za sprawą nowo nabytego prawa do politycznej partycypacji. Zdaniem uczonej prawo to przyznano większości kobiet – po części zupełnie nieoczekiwanie – ze względu na ich patriotyczne zaangażowanie w działania wspomagające prowadzenie wojny. Widziano w tym szansę udowodnienia ich lojalności i zaprezentowania się jako nieodzownej części społeczeństwa, co tym samym wniosło istotny wkład w przyznanie kobietom prawa wyborczego. Chociaż ten punkt widzenia był krytykowany zwłaszcza przez socjaldemokratów, to w opinii autorki wykładu patriotyzm można jednak uważać za podwaliny rozszerzenia praw kobiet.

Po szczegółowym wprowadzeniu w ten złożony temat prof. Bader-Zaar przyjrzała się ewolucji prawa wyborczego kobiet w poszczególnych państwach, naświetlając sytuację m.in. w Polsce, Austrii i Czechosłowacji. Także tutaj podkreśliła szczególny wpływ organizacji kobiecych i idei nacjonalistycznych na rozszerzenie politycznej partycypacji kobiet. Zwróciła jednocześnie uwagę na silną zależność kobiet i ruchów kobiecych od instytucji męskich o ugruntowanej pozycji, a także na trudności, jakie napotykały kobiety pełniące urzędy polityczne.
W konkluzji historyczka wskazała wreszcie z naciskiem na duże luki w badaniach naukowych poświęconych temu zagadnieniu i podkreśliła, że wciąż brakuje ewaluacji kluczowych źródeł politycznych dotyczących zwłaszcza praktyki wyborczej i przebiegu wyborów, co prawie uniemożliwia szeroką analizę ewolucji prawa wyborczego kobiet w państwach-sukcesorach monarchii habsburskiej.

Poruszone podczas dyskusji po wykładzie tematy emancypacji, świadomości narodowej oraz związanych z tym reakcji (między)narodowych omawiano również w ramach rozpoczętej następnie trzydniowej konferencji „Gender and the State - 100 Years of the Fight for Equality in Central-Eastern Europe”, którą NIH w Warszawie zorganizował razem z Uniwersytetem Warszawskim i Polską Akademią Nauk.

Prof. asyst. mgr dr Birgitta Bader-Zaar studiowała etnologię i historię w Wiedniu i Minnesocie. Od 2001 wykłada i prowadzi badania jako profesor-asystent w Instytucie Historii Uniwersytetu Wiedeńskiego. Do jej podstawowych zainteresowań badawczych należy między innymi historia kobiet i płci oraz historia prawa i konstytucji Europy i Ameryki Północnej w dobie nowożytnej.