"Historia regionalna pogranicza polsko-niemieckiego - łączy czy dzieli?"
Seminarium naukowe Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie,
18-19 października 2002 roku w Słubicach (Collegium Polonicum)
W publikacjach naukowców zajmujących się historią regionalną pogranicza polsko-niemieckiego zauważyć można w ostatnich dwóch latach coraz więcej głosów krytycznych i polemicznych, dotyczących stanu badań historii regionalnych sąsiada.1 Dotyczy to również innej sfery historii stosunków polsko-niemieckich, a mianowicie polskiej polityki wobec Niemców w Polsce w latach 1945-1950 i przymusowych wysiedleń ludności niemieckiej.2 Oba te tematy były w ostatnim czasie łączone ze sobą; niemieckiej historii regionalnej zarzucano m.in. pomijanie głównie okresu reżimu narodowosocjalistycznego oraz czasów antypolskiej i antyżydowskiej polityki tamtego okresu.3
Dotychczas nie udało się na forum polsko-niemieckim przedyskutować głosów, które ukazały się głównie w polskojęzycznych publikacjach, mimo iż dotyczyły podstawowych zagadnień polskich ziem zachodnich i północnych bądź historii wschodnioniemieckiej oraz historii wzajemnych oddziaływań polsko-niemieckich. Powodem do przemyśleń jest ponadto odczucie, że historycy w swoich rozważaniach powracają do narodowych wzorców argumentowania, w których "naukowi przedstawiciele" jednego narodu próbują przytaczać dowody przeciwko "przedstawicielom drugiej strony". Planowane wydanie specjalne czasopisma "Borussia" ukazuje również wyraźnie, że w środowisku naukowców, zajmujących się historią regionalną i historią stosunków polsko-niemieckich panuje obecnie znaczne rozdrażnienie spowodowane obustronnymi niedopatrzeniami, nieuzgodnionymi wzajemnie programami badawczymi i brakiem wzajemnej recepcji.4
W czasie planowanego seminarium chcielibyśmy poruszyć niewyjaśnione sprawy i doprowadzić do wymiany poglądów również w trudnych kwestiach. Przedmiotem analizy będą metodyczne problemy historii regionalnej, gdyż
1) dotychczasowa dyskusja prowadzona była głównie w oparciu o argumentację regionalną oraz
2) na pierwszy plan wysuwały się do tej pory kwestie terminologii regionalnej.
Równocześnie należy zadać sobie pytanie, w jakim stopniu uwzględniona została w polskiej i niemieckiej historii regionalnej ostatnich 10-15 lat - pominąwszy kwestie polityczne - traumatyczna i napiętnowana przez konflikty historia stosunków polsko-niemieckich lat 1939-1949.
Aby oddać specyfikę poszczególnych historiografii regionalnych seminarium podzielono na dwie części. We wprowadzeniu omówiony zostanie obecny stan badań i ogólna problematyka historii regionalnej.
W czasie drugiej części seminarium dyskusja na temat poszczególnych historii regionalnych zostanie skonkretyzowana i pogłębiona. W tym celu sformułowano pytania wiodące poszczególnych referentów i komentatorów (patrz załącznik). Następnie zostaną przedyskutowane konkretne już wnioski i wynikające z nich konsekwencje dla przyszłej metodyki pracy na historią regionalną.
_________________________________________
1) Jörg Hackmann, Potrzeba zmiany. Głos za rewizją w uprawianiu historii Prus Wschodnich. W: Borussia 22 (2000), s. 64-72; tenże, Deutschlands Osten - Polens Westen als Problem der Geschichtsschreibung. Anmerkungen zu einer vergleichenden Historiographiegeschichte. W: Deutschlands Osten - Polens Westen. Vergleichende Studien zur geschichtlichen Landeskunde. Red. Matthias Weber. Frankfurt a.M. 2001 (Mitteleuropa - Osteuropa, 2), s. 209-235 (obszerniejsza wersja niemieckojęzyczna z aparatem naukowym); Janusz Jasiński, Kilka uwag o artykule Jörga Hackmanna "Potrzeba zmiany". W: Komunikaty Mazursko-Warmińskie (2001), nr 2 (232), s. 277-281; tenże, W obronie pojęcia "Warmia i Mazury". W: Zapiski Historyczne 66 (2001), zeszyt 4, s. 165-175.
2) Andrzej Sakson/Włodzimierz Borodziej/Claudia Kraft, O polsko-niemieckiej edycji źródeł dotyczących losów Niemców w Polsce w latach 1945-1950. W: Przegląd Zachodni 57 (2001) zeszyt 3, s. 179-198.
3) Włodzimierz Stępiński, Kwestia dziedzictwa kulturowego ziem pruskich. W: Komunikaty Mazursko-Warmińskie (2002), nr 1 (235), s. 123-136; tenże, Konserwatyzm i etnocentryzm jako składowe niemieckiego odkrywania przeszłości Pomorza Zachodniego u schyłku naszego stulecia. W: Pogranicze polsko-niemieckie. Przeszłość. Teraźniejszość. Przyszłość. Szczecin 2001, s. 225-235.
4) Specjalne wydanie Borussii. Dwujęzyczny zeszyt zostanie przesłany uczestnikom seminarium na przełomie sierpnia i września 2002.
"Historia regionalna pogranicza polsko-niemieckiego - łączy czy dzieli?"
Organizator: Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie
Miejsce: Collegium Polonicum w Słubicach (Adres: ul. Kościuszki 1, PL 69-100 Słubice, tel.: 0048-(0) 95-7592400, faks: 0048-(0)95-7592455, <link http: www.cp.euv-frankfurt-o.de _blank external-link-new-window zewnętrzny odsyłacz w nowym>www.cp.euv-frankfurt-o.de; nocleg: ul. Pilsudskiego 14
PROGRAM
Piątek, 18 października 2002 r.
godz. 15.00
Wprowadzenie/powitanie (Klaus Ziemer, Warszawa)
Historia regionalna w dialogu polsko-niemieckim - granice, niebezpieczeństwa i szanse porozumienia (Hans-Jürgen Bömelburg, Warszawa)
Koreferat (Edward Włodarczyk, Szczecin)
Dyskusja
Kolacja
Sobota, 19 października 2002 r.
godz. 9.00
Historia regionalna I: Pomorze i Prusy
Polsko-niemieckie kontrowersje historiograficzne w badaniach historii Pomorza i Prus (Bogdan Wachowiak, Poznań)
Idee wiodące i skala wartości w badaniach historii Pomorza i Prus w Niemczech i w Polsce. Bilans krytyczny (Werner Buchholz, Greifswald)
godz. 11.00
Przerwa
godz. 11.15
Historia regionalna II: Śląsk
Idee wiodące i skala wartości w badanich historii regionalnej Śląska w Niemczech i w Polsce. Bilans krytyczny (Matthias Weber, Oldenburg)
Koreferat (Marek Czapliński, Wrocław)
godz. 13.30
Obiad
godz. 14.30
Dyskusja końcowa (przewidywane zakończenie obrad o godz. 16.00)
Pytania do dyskusji na temat historii regionalnej (sobota)
1. Czy Pana zdaniem w ostatnich 10-15 latach miał miejsce proces unaukowienia historii regionalnej (tworzenie katedr, instytutów i muzeów)? W jakich dziedzinach widzi Pan potrzebę zmian? Jak ocenia Pan znajomość języków obcych i literatury wśród niemieckich i polskich naukowców, zajmujących się historią regionalną?
2. Historiografia: Czy niemiecka "Ostforschung" i "polska myśl zachodnia" powinny być porównywane również na płaszczyźnie historii regionalnej? Jaki katalog pytań wydaje się Panu wskazany a jaki nie? Czy istnieje problematyka, której nie można badać w sposób porównawczy?
3. Czy uważa Pan za słuszne, aby historia regionalna po 1989 roku zmieniała lub modyfikowała poszczególne katalogi pytań lub pojęcia? Co zostało przejęte, co raczej zmodyfikowane, a co pominięte? Czy miała już miejsce dyskusja na ten temat, dotycząca historii Pańskiego regionu? Gdzie widzi Pan tendencję do konjukturanego dopasowywania poglądów pozbawionych naukowego uzasadnienia?
4. Historia pojęć: Jak dalece wydają się Panu słuszne w odniesieniu do historii regionalnej kategorie "polskości" i "niemieckości"? Czy zamiast tego nie powinno się wyjść od ogólnych pojęć i procesów, stosując nowoczesny katalog pytań, dotyczący np. stopnia "inkluzji" i "ekskluzji" oraz "akulturacji i asymilacji"? Czy wzrasta Pana zdaniem zastosowanie tych modeli?
5. Jakie tematy i zagadnienia są Pana zdaniem za rzadko bądź za często poruszane w polsko- i niemieckojęzycznej historiografii Pańskiego regionu?
6. Jaki stosunek powinna mieć historia regionalna do narodowego socjalizmu, prześladowań, deportacji i przymusowych wysiedleń? W jakich sferach widzi Pan braki? Jak ocenia Pan stan badań regionalnych dotyczących prześladowań Żydów, Polaków i niemieckiej opozycji w okresie reżimu narodowosocjalistycznego, robotników przymusowych i wysiedleń niemieckiej ludności po 1945 roku?
7. Gdzie widzi Pan niebezpieczeństwa oraz szanse dialogu w Pańskim regionie? Czy istnieją sfery, w których dialog między historią narodową i regionalną wydaje się Panu wskazany lub też szczególnie płodny? Czy dialog ten jest wystarczający? Jak powinien wyglądać taki dialog?
8. Jaką rolę odgrywają struktury naukowe w praktycznych badaniach nad historią regionalną? Jaki wpływ mają czynniki pozanaukowe na katedry i instytuty (tworzenie katedr i programów naukowych finansowanych przez fundacje, merytoryczny wpływ za sprawą stypendiów i programów stypendialnych, siła popytu rynku księgarskiego)?
