Powołana w 1947 r. Rada jest jedynym w Polsce organem państwowym inicjującym i koordynującym działalność związaną z upamiętnianiem historycznych wydarzeń i miejsc oraz postaci w dziejach walk i męczeństwa narodu polskiego w kraju i zagranicą, a także walk i męczeństwa innych narodów na terytorium Polski. Do jej zadań należy m.in.: sprawowanie opieki nad miejscami walk i męczeństwa Polaków oraz upamiętnianie związanych z nimi faktów, wydarzeń i postaci, sprawowanie opieki nad grobami i cmentarzami wojennymi Polaków oraz cmentarzami wojennymi innych narodów na terenie Polski, inspirowanie oraz współdziałanie w organizowaniu obchodów, uroczystości, przedsięwzięć wydawniczych i wystawienniczych, ocena stanu, a organizowanie i sprawowanie opieki nad miejscami i trwałymi obiektami polskiej pamięci narodowej, szczególnie nad cmentarzami i mogiłami wojennymi oraz cmentarzami ofiar systemów totalitarnych, sprawowanie funkcji opiniodawczej i opiekuńczej nad muzeami-miejscami pamięci, utworzonymi na terenach byłych niemieckich obozów koncentracyjnych i obozów zagłady, szczególnie w Oświęcimiu-Brzezince, na Majdanku, w Sztutowie, Rogoźnicy, Łambinowicach, Treblince, Radogoszczy i Żabikowie.

W związku z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 29 kwietnia 2016 r. o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu oraz niektórych innych ustaw likwidacji ulegają Rada oraz Biuro Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie założone w 1979 r. realizuje swoje zadania statutowe poprzez opiekę nad terenami i obiektami będącymi pozostałością po obozach hitlerowskich funkcjonujących w latach 1941–1945, jak i nad obiektem byłego obozu dla internowanej w latach 1945–1948 cywilnej ludności niemieckiej.
Przestrzeń muzealna upamiętniona jest również pomnikami związanymi z martyrologią Polaków, Żydów, Luksemburczyków, Holendrów, obywateli byłego Związku Radzieckiego oraz innych narodowości. Gmach muzeum rozbudowany na fundamentach baraku poobozowego i pozostałościach byłej wilii komendanta obozu hitlerowskiego, spełnia wszystkie warunki zachowania i upamiętniania substancji muzealnej; służy także celom edukacyjnym, gdyż jest Międzynarodowym Miejscem Spotkań Młodzieży.

Głównym zadaniem Muzeum jest gromadzenie materiałów źródłowych do historii kompleksu KL Gross-Rosen, prowadzenie badań naukowych i upowszechnianie wiedzy historycznej oraz zabezpieczanie pozostałości poobozowych i udostępnianie ich zwiedzającym. Prace prowadzone są w trzech podstawowych działach, a mianowicie: Gromadzenia Zbiorów, Naukowo-Badawczym i Oświatowym.

Muzeum Stutthof w Sztutowie zostało powołane dzięki staraniom byłych więźniów obozu Stutthof w 1962 r. Dział Naukowy
prowadzi badania dziejów obozu, jego eksterminacyjnych funkcji, miejsca Stutthofu w systemie hitlerowskich obozów zagłady oraz zajmuje się badaniem polityki okupanta oraz działalnością organizacji Ruchu Oporu na terenie Pomorza Gdańskiego. Dział Dokumentacyjny
gromadzi i opracowuje wszelką dokumentację byłego obozu: archiwalia, przedmioty poobozowe, zdjęcia, relacje i wspomnienia byłych więźniów oraz publikacje. Na podstawie zachowanych dokumentów opracowuje kartotekę byłych więźniów, która jest podstawą do wystawiania zaświadczeń o pobycie w obozie. Dział Oświatowy zajmuje się całością prac związanych z organizowaniem wystaw stałych i czasowych, obsługą zwiedzających, szkoleniem przewodników, działalnością informacyjno-propagatorską oraz współpracą z organizacjami społecznymi i szkołami. Organizuje lekcje muzealne.

Utworzone w 1993 r. Muzeum funkcjonuje jako oddział Muzeum we Włodawie. Na teren muzeum przeznaczone zostało 9 hektarów nieruchomości oficjalnie uznany za teren historyczny obozu. W 2000 r. została otwarta ekspozycja Sobibór – obóz śmierci.

Muzeum składa się z dwóch oddziałów:
Pierwszy to Las rzuchowski - teren cmentarzyska, na którym znajdują się monument, Ściana Pamięci, upamiętnienia, lapidarium, pawilon muzealny.  Drugi to ruiny pałacu i teren badań archeologicznych w Chełmnie, gdzie znajduje się pawilon muzealny.

Otworzone w 1964 r. Muzeum składa się z byłego obozu zagłady Treblinka II, obozu pracy karnej Treblinka I, cmentarzyska, komór gazowych oraz tzw. „czarnej drogi”. Na terenie muzeum znajduje się symboliczny cmentarz stworzony z 17.000 nagrobków i centralny monument.

Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau prowadzi działalność edukacyjną w oparciu o bazę naukową, dokumenty archiwalne i zbiory muzealne. Przy muzeum działa Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście oraz Biuro Informacji o Byłych Więźniach.

Państwowe Muzeum na Majdanku (PMM) powstało w listopadzie 1944 r. na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego. Muzeum prowadzi działalność wystawienniczą, edukacyjną i naukową. Misją Muzeum jest pielęgnowanie pamięci i rozwijanie edukacji historycznej o okupacji niemieckiej na Lubelszczyźnie podczas II wojny światowej, w szczególności poprzez upamiętnianie ofiar, ochronę obiektów oraz dokumentowanie historii obozu koncentracyjnego na Majdanku i obozu zagłady w Bełżcu.

Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu powstało w roku 2004 jako oddział Państwowego Muzeum na Majdanku w Lublinie. Do jego głównych zadań należy dokumentowanie i upamiętnienie ofiar niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu. Muzeum prowadzi działalność w zakresie edukacji historycznej i świadczenie usług przewodnickich.

Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu jest unikatową w skali europejskiej placówką, zajmującą się problematyką jeniecką i niektórymi zagadnieniami z zakresu najnowszej historii Polski. Muzeum prowadzi działalność naukowo-badawczą, dokumentacyjną, edukacyjną, wystawienniczą, wydawniczą, a także konserwatorską i upamiętniającą.