Historia ustroju, jako dzieje rytuałów?
Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego w nowej perspektywie
Abstrakt:
W jaki sposób można napisać właściwą historię ustroju w odniesieniu do tych epok, które nie znały jeszcze spisanej konstytucji, rozumianej, jako usystematyzowana ustawa zasadnicza? Jak można uniknąć postrzegania struktur sprzed ery przed-nowoczesnej przez pryzmat nowoczesnych kategorii ustrojowych? „Przełom kulturowy“ w nauce historycznej oferuje inną perspektywę, która zwraca uwagę na odmienność minionych epok, a nie na to, co tożsame w nich z naszymi czasami. Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego wydaje się być z tej perspektywy tworem instytucjonalnym, utrzymywanym przy życiu mniej poprzez instytucjonalne procesy niż poprzez rytuały. Procesy instytucjonalne formułują zbiorowo zobowiązujące decyzje; rytuały przedstawiają obowiązującą wersję ładu społecznego. Im bardziej kompleksowe jest dane społeczeństwo i im mniej jest jednolite, tym trudniej poprzez rytuały utrzymać je w spójności. Tak więc krytycznym obserwatorom, takim jak Pufendorf, Goethe czy Hegel, Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego jawiło się ostatecznie jako zesztywniałe w anachronicznych rytuałach monstrum.
Należy jednak zadać pytanie, dlaczego te stare rytualne formy były - do momentu upadku cesarstwa - traktowane przez uczestniczących w sprawowaniu władzy nad nim bardzo poważnie. W trakcie wykładu prześledzimy to zagadnienie na przykładzie uroczystego przekazania w lenno tronu wasalom cesarstwa przez jego władcę. Ten akt książęcej inwestytury był przez całą epokę wczesnonowożytną rytuałem, który wciąż na nowo uzmysławiałład panujący wewnątrz cesarstwa. Poczynając od 18. wieku akt nadania lenna powoli tracił swoje znaczenie, jako czynnik porządkujący i integrujący. Jednak nie można było w ogóle z niego zrezygnować, ponieważ brak było odpowiedniej alternatywy.
Barbara Stollberg-Rilinger
Ur. w 1955 r. w Bergisch Gladbach, profesor Historii Wczesno-Nowożytnej na Wydziale Historycznym Westfalskiego Uniwersytetu im Wilhelma w Münster. Ważniejsze publikacje:
Der Staat als Maschine. Zur politischen Metaphorik des absoluten Fürstenstaats (Historische Forschungen, Bd. 30). Berlin: Duncker & Humblot 1986; Vormünder des Volkes? - Konzepte landständischer Repräsentation in der Spätphase des Alten Reiches (Historische Forschungen, Bd.64). Berlin: Duncker & Humblot 1999; Das Heilige Römische Reich Deutscher Nation vom Spätmittelalter bis 1806 (Beck Wissen), München: Beck 2006, 2. Aufl. 2006; 3. Aufl. 2007, 4. Aufl. 2007; Hrsg. zusammen mit Gerd Althoff, Jutta Goetzmann und Matthias Puhle, Spektakel der Macht. Rituale im Alten Europa 800-1800. Katalog- und Essayband zur Ausstellung des Kulturhistorischen Museums Magdeburg, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2008
