To nie dopiero kryzys związany z uchodźcami i pandemia COVID-19 wystawiły spójność Europy na wielką próbę. Było raczej tak, że idea europejska i sceptycyzm wobec Europy od zawsze szły ze sobą w parze. Dlatego bez uwzględnienia w rozważaniach sceptycyzmu wobec jednoczenia się Europy prawie niemożliwe jest zrozumienie przeszłości – nie mówiąc już o wspieraniu spójności europejskiej w przyszłości.
W nowym projekcie poświęconym tematowi eurosceptycyzmu trzy instytuty Fundacji im. Maksa Webera – w Londynie, Rzymie i Warszawie – połączą wysiłki z Hamburskim Instytutem Badań Społecznych.
Pod tytułem „Europejskie ruchy antyintegracyjne. Nurty eurosceptyczne od początków integracji europejskiej do dziś” naświetlamy ten europejski temat z perspektyw interdyscyplinarnych i międzynarodowych. W centrum uwagi znajdują się głosy eurokrytyczne od lat 50. XX wieku.
Dotychczasowe badania skupiały się przeważnie na niedawnej przeszłości i antyeuropejskich partiach politycznych. Krytyka integracji europejskiej ma jednak często dłuższe korzenie. Ważną rolę odgrywały w niej zarówno ruchy społeczne, jak i elity w administracji, gospodarce i mediach. Nie mówiły one bynajmniej zawsze jednym językiem, lecz pochodziły z różnych obozów politycznych. Od początku wpływały na proces integracji europejskiej, tworzyły własne, alternatywne koncepcje Europy i zadzierzgały więzi ponad narodowymi granicami. Celem nowego projektu jest objaśnienie historycznych korzeni oraz wpływu tych koncepcji i sojuszy. Jako preludium już 16 grudnia 2020 roku pod hasłem „Europejska awaria” odbył się wykład prof. dr hab. Isabel Schnabel, członkini Rady Prezesów Europejskiego Banku Centralnego (EBC). Ekonomistka poruszyła w nim temat zaufania społeczeństwa do banków centralnych. Na podstawie dowodów empirycznych przeanalizowała ewolucję zaufania do EBC i Europejskiej Unii Walutowej oraz wyjaśniła, jak kryzys związany z koronawirusem wpłynął do tej pory na zaufanie obywatelek i obywateli europejskich. Następnie prof. dr hab. Waltraud Schelkle (London School of Economics), prof. dr hab. Aaron Sahr (HIS) i Moritz Schieritz (tygodnik „Die Zeit”) dyskutowali o tym, co te przemiany oznaczają dla unii walutowej i EBC oraz jaką rolę w zdobywaniu zaufania może odgrywać komunikacja.
Impreza odbyła się we współpracy z Fundacją Zeit im. Ebelin i Gerda Buceriusów, Info-Point Europa Hamburg oraz Tide TV i była transmitowana na żywo w Internecie.
Nowy projekt jest finansowany przez Federalne Ministerstwo Oświaty i Badań Naukowych (BMBF) kwotą około 1,5 miliona euro, a prace rozpoczęły się 1 kwietnia 2021 roku. Pierwsze warsztaty w ramach projektu zaplanowano na sierpień 2021 roku.
Unter dem Titel „Europas Gegenbewegungen. Euroskeptische Verflechtungen von den Anfängen der Europäischen Integration bis heute“ schließen sich die drei Institute der Max Weber Stiftung in London, Rom und Warschau mit dem Hamburger Institut für Sozialforschung zusammen und ermöglichen so interdisziplinäre und transnationale Perspektiven auf ein europäisches Thema. Das Projekt erforscht eurokritische Stimmen seit den 1950er Jahren bis in die jüngste Vergangenheit. Denn nicht erst die Flüchtlingskrise und die Covid-19-Pandemie haben den europäischen Zusammenhalt auf eine große Probe gestellt. Vielmehr gingen die europäische Idee und die Skepsis gegenüber Europa von jeher Hand in Hand. Demensprechend ist weder ein Verständnis der Vergangenheit noch eine zukünftige Förderung von Zusammenhalt in Europa möglich, wenn nicht gleichzeitig die Skepsis gegenüber der europäischen Einigung in die Überlegungen mit einbezogen wird.
Die bisherige Forschung hat sich weitgehend auf die jüngere Vergangenheit und europafeindliche politische Parteien konzentriert. Kritik an der europäischen Integration geht jedoch vielfach auf eine längere Entwicklung zurück. Dabei spielten sowohl soziale Bewegungen als auch gesellschaftliche Eliten in Verwaltung, Wirtschaft und Medien eine wichtige Rolle. Diese sprachen keineswegs immer mit einer Stimme, sondern stammten aus unterschiedlichen politischen Lagern. Sie beeinflussten den Prozess der europäischen Integration von Beginn an, entwarfen eigene, alternative Europakonzepte und schlossen Verbindungen über nationale Grenzen hinweg. Das neue Forschungsvorhaben wird die historischen Wurzeln und die Wirkungsmacht dieser Konzepte und Zusammenschlüsse erklären.
Als grenzüberschreitend arbeitende Forschungseinrichtung mit Instituten, Außenstellen und Projekten in insgesamt 15 Ländern ist die Max Weber Stiftung ein wichtiger Akteur in der europäischen Wissenschaftslandschaft und widmet sich in diesem neuen Forschungsprojekt dem Thema der Kritik am europäischen Zusammenhalt. Das Forschungsvorhaben wird vom Bundesministerium für Bildung und Forschung (BMBF) mit rund 1,5 Millionen Euro gefördert und nimmt seine Arbeit zum 1. April 2021 auf.
Der erste Workshop des Projekts „Euroskepsis“ ist eine Kooperation der Deutschen Historischen Institute in Warschau, Rom und London sowie dem Hamburger Institut für Sozialforschung.
