Przedstawiciele NIH w Warszawie i jego filii w Pradze, Centrum Badań Historycznych Polskiej Akademii Nauk w Berlinie oraz Fundacji „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego zorganizowali we wtorek, 10 października 2023 roku dyskusję panelową w reprezentacyjnych salach Instytutu Goethego w Pradze. Impreza nosiła nazwę „Niemcy i ich wschodni sąsiedzi 1989–1998: burzliwy nowy początek i solidne podstawy”.
Po przemówieniach powitalnych goście podzielili się najpierw na życzenie moderatora, prof. Miloša Řezníka, własnymi doświadczeniami z lat rewolucji 1989 i 1990. Czeski dyplomata dr Rudolf Jindrák podkreślał kluczową rolę Niemiec w politycznym kształtowaniu na arenie międzynarodowej nowego ustroju byłych satelitów Związku Radzieckiego w Europie Środkowo-Wschodniej. Z tą opinią zgodził się dawny polski opozycjonista i późniejszy dyplomata Janusz Reiter. Wyjaśnił, że idea zjednoczenia Niemiec cieszyła się pod koniec lat 80. XX wieku dużym poparciem w polskich środowiskach pozarządowych. Wskazał jednak zarazem na związane z tym elementy niepewności; zwłaszcza co do tego, w jakich granicach powinny znów zaistnieć zjednoczone Niemcy.
Raczej osobisty wymiar miały wspomnienia byłego dyplomaty i historyka stosunków czesko-niemieckich dra hab. Miroslava Kunštáta, który, odwołując się do konkretnych doświadczeń dotyczących rewolucyjnych momentów w związku z wydarzeniami w NRD w 1989 roku, opisywał stopniową przemianę niepokoju w entuzjazm. Również polityk Markus Meckel zajął się szczegółowo tematyką Niemiec Wschodnich. Wyeksponował zapomniany lub nawet świadomie wypierany z pamięci aspekt okresu między upadkiem muru berlińskiego a zjednoczeniem Niemiec, czyli najwcześniejszą konieczność demokratyzacji byłej dyktatury realnego socjalizmu. Przypomniał, że decydującą rolę odgrywali w tym sami obywatele, których aktywną partycypację neguje się w obecnym postrzeganiu historii, przedstawiając upadek NRD tylko jako skutek odziaływania zmieniających świat sił zewnętrznych.
W drugiej części zapanowała zgodność poglądów między czeskimi dyskutantami: oba państwa położyły ich zdaniem solidny fundament pod wspólne kształtowanie europejskiej przyszłości u schyłku lat dziewięćdziesiątych – i to mimo wszelkich trudności w nowych negocjacjach z Czechosłowacją.
Oceniając ostatnie dwadzieścia lat, Markus Meckel skupił się na tym, jak obecne Niemcy odbierają swoją polityką pamięci o latach 1989 i 1990 państwom środkowo- i wschodnioeuropejskim udział w zmianie ówczesnego ustroju. Dr hab. Rudolf Jindrák wspomniał o zaskakująco ochłodzonych relacjach Niemiec z ich wschodnimi sąsiadami. Według niego z międzynarodowej polityki Europy Środkowej zniknęły pozytywne emocje, które istniały jeszcze w latach dziewięćdziesiątych. Podobnie wypowiadał się Janusz Reiter, który zauważył w ostatnich latach niepokojący wzrost negatywnego postrzegania Niemiec w polskiej polityce. W reakcji na to Rudolf Jindrák opowiedział się na podstawie własnych doświadczeń na Słowacji przeciwko wykorzystywaniu międzynarodowych tematów politycznych w wewnątrzpolitycznej walce o władzę.
Na zakończenie wszyscy uczestnicy dyskusji zgodzili się, że międzynarodowy polityczny system stosunków między państwami środkowoeuropejskimi stanowi także jeszcze 30 lat później solidną podstawę pokonywania obecnych wyzwań. Jednocześnie integracja europejska jest ich zdaniem przejawem stabilnego ładu, który daje nadzieję. Zamiast go kwestionować, należy poszukiwać sposobów wspólnego radzenia sobie z narastającą niepewnością w naszych burzliwych czasach.
