Celem konferencji było omówienie zagadnienia, w jakim stopniu kliniki przyczyniły się do przemian w opiece medycznej w w miastach regionalnych i metropoliach krajowych. Przeanalizowano ponadto różne modele szpitali i opieki zdrowotnej, w tym domowe i społecznościowe oraz naturalne i ludowe metody leczenia w „długim” XIX wieku. Innym doniosłym zagadnieniem była rola władz cesarskich, prowincjonalnych i lokalnych w przekształceniach szpitali oraz ich wpływ na życie i praktykę w murach placówek medycznych.
Pierwszy panel, poświęcony polityce zdrowotnej w okresie oświecenia, otworzyła Ivana Horbec (Zagrzeb), która mówiła o nowych standardach praktyki medycznej na ziemiach chorwackich pod panowaniem Habsburgów. Na Pograniczu Wojskowym system opieki zdrowotnej finansował rząd w Wiedniu, który koncentrował się na zwalczaniu epidemii i leczeniu inwalidów wojennych. Ze względu na bliskość wiedeńskiej administracji wojskowej obszar ten był atrakcyjny dla zagranicznych medyków. Aistis Žalnora (Wilno) opisywał, jak specjaliści i lekarze tworzyli pod koniec XVIII wieku pierwsze szpitale w Wilnie. Zwrócił uwagę na transfer intelektualny, który przyczynił się do zakładania klinik uniwersyteckich, zwłaszcza przez Johana Petera Franka i jego syna Josepha, którzy należeli do pionierów medycyny klinicznej w carskiej Rosji. Martynas Jakulis (Wilno) opisywał okoliczności utworzenia Szpitala Powszechnego w Wilnie. Rosyjskie władze carskie wprowadziły zmiany w starym systemie opieki zdrowotnej, likwidując różne szpitale kościelne. Szpital Powszechny w Wilnie powstał jednak w następstwie reorganizacji służby zdrowia, rozpoczętej już pod koniec lat 70. XVIII wieku.
Na Węgrzech natomiast szpitale utworzone na początku XIX wieku nie działały pod nadzorem administracji medycznej. Wyjaśniła to Ingrid Kušniráková (Bratysława). Według niej władze państwowe interesowały się szpitalami tylko w związku z reglamentacją zakonów żebraczych jako środkiem zapobiegającym rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych lub w okresach epidemii. Ludwig Pelzl (Florencja) omówił mikrohistorię czterech szpitali miejskich w południowych Niemczech, które funkcjonowały u schyłku XVII wieku jako domy starców. Placówki te wydatkowały sporo środków na przyjmowanie zamożnych starszych obywateli, którzy płacili za przyjęcie wysokie sumy. Dawało to owym przytułkom zachęty finansowe i wychodziło naprzeciw obywatelom odgrywającym ważną rolę polityczną, którzy obawiali się ubóstwa w starszym wieku.
W drugim panelu, poświęconym macierzyństwu i opiece nad dziećmi, Marina Hilber (Innsbruck) przedstawiła dzieje kliniki położniczej i związanej z nią szkoły położnych w Czerniowcach w XIX wieku. Głównym celem kliniki było według niej kształcenie praktyczne położnych, które miały poprawić jakość położnictwa w swoich gminach. Posiadająca specjalistyczne kwalifikacje nauczycielka położnych wykładała tam w różnych językach wieloetnicznej Bukowiny. Switłana Luparenko (Charków) mówiła o opiece zdrowotnej na koloniach letnich dla dzieci, które oferowano w Cesarstwie Rosyjskim od końca XIX wieku. Wskazała, że kolonie letnie działały bezpłatnie lub za niską opłatą i że nadal funkcjonują one w wielu miastach dzisiejszej Ukrainy. Ich celem było danie szansy najsłabszym dzieciom z ubogich rodzin i wzmocnienie ich zdrowia w warunkach wiejskich.
W drugim dniu konferencji tematem przewodnim było „Szpitalnictwo”. Vladan Hanulík (Pardubice) omówił wzrost znaczenia otoczenia klinicznego i przemiany lecznictwa uzdrowiskowego w XIX wieku. Na przykładzie uzdrowiska założonego przez Vincenza Priessnitza w Gräfenbergu/Lázně Jeseník naukowiec przeanalizował niekonwencjonalne praktyki medyczne i rozmaite sposoby podejścia do ludzkiego organizmu, które doprowadziły do rozwoju nowych, hydroterapeutycznych form leczenia. Chociaż Siedmiogród był peryferyjną częścią monarchii habsburskiej, to przeżył podobny proces medykalizacji jak inne regiony, jak przekonująco opisały to Luminita Dumănescu (Kluż-Napoka) i Nicoleta Hegedüs (Kluż-Napoka). Lokalne szpitale, takie jak „Szpital Carolina” w Klużu stworzyły według nich podstawę nowoczesnej publicznej służby zdrowia, którą uregulowano cesarskim ustawodawstwem i podporządkowano władzom.
W kolejnym panelu, poświęconym instytucjonalnej psychiatrii, Janka Kovács (Budapeszt) przyjrzała się projektom budowy lecznic dla chorych umysłowo na Węgrzech, skupiając się na transferze wiedzy psychiatrycznej i sposobów zarządzania zakładami dla obłąkanych wewnątrz monarchii habsburskiej oraz między Europą Środkową a Zachodnią. Dążenia władz cesarskich i lokalne adaptacje doprowadziły według referentki do napięć, które miały wpływ na instytucjonalizację opieki psychiatrycznej aż po lata 60. i 70. XIX wieku. Babeta Jurámiková (Praga) opisywała działalność Jakuba Fischera, który wówczas jako nowo wybrany ordynator szpitala krajowego w Pressburgu/Bratysławie zainicjował utworzenie oddziału psychiatrycznego. Ruslan Mitrofanov (Monachium) położył nacisk na modernizację rosyjskich zakładów psychiatrycznych na wzór brytyjski, opartą na modelu angielskich wiejskich zakładów dla warstw o słabej pozycji społecznej. Na przykładzie szpitala regionalnego w Kazaniu pokazał związki psychiatrii rosyjskiej z tendencjami zachodnioeuropejskimi.
Daniela Tinková (Praga) przedstawiła praski zakład dla chorych umysłowo jako przykład przeobrażenia typu „zakładu dla obłąkanych” w placówkę „kliniczną”, w której dydaktykę uniwersytecką połączono przynajmniej częściowo z badaniami naukowymi. Podkreśliła, że praski „zakład dla chorych umysłowo” utworzono jako integralną część państwowego kompleksu placówek medycznych i przebudowano w czwartej ćwierci XIX wieku. Inspirował on architekturę innych tzw. zakładów dla umysłowo chorych w Europie Środkowej. Układ wewnętrzny i zewnętrzny był różny i utworzono specjalne oddziały dla chorych umysłowo. W leczeniu decydującą rolę odgrywały przestrzeganie dyscypliny i terapia przez pracę. Eva Hajdinová (Praga) naświetliła historię dwóch czołowych praskich szpitali klasztornych w pierwszej połowie XIX wieku – Braci od Świętego Jana Bożego i Sióstr Świętej Elżbiety. Podsumowała wyniki współczesnych dociekań nad pielęgnacją chorych i leczeniem chorób fizycznych w obu szpitalach. Ponadto zajęła się niebadanym dotychczas tematem opieki nad chorymi psychicznie księżmi, dla których utworzono osobny odział u Braci Miłosiernych. Pavlína Pončíková (Brno) opowiedziała o zakładzie krajowym dla chorych umysłowo w Tschernowitz/Černovicach koło Brna, jedynej tego rodzaju placówce na Morawach, powstałej w wyniku podejmowanych przez władze cesarskie prób zaradzenia umieszczaniu zbyt małej liczby osób chorych umysłowo w szpitalach i placówkach opiekuńczych przez tworzenie od lat 60. XIX wieku krajowych zakładów leczniczych finansowanych przez państwo. Odnosząc się do podobnego tematu i okresu, Helena Chalupová (Praga) przyjrzała się rozszerzaniu działalności praskich zakładów psychiatrycznych na czeską prowincję. Posiłkując się zachowanym materiałem archiwalnym, wybrała różne aspekty związane ze sposobem funkcjonowania tych placówek, ich zaopatrzeniem ekonomicznym oraz opieką nad osobami chorymi psychicznie.
Ostatni dzień konferencji składał się z paneli, poświęconych przedstawicielom infrastruktury szpitali i służby zdrowia. Piotr Franaszek (Kraków) mówił o systematycznym trendzie wzrostowym w galicyjskiej opiece zdrowotnej na przełomie XIX i XX wieku. Wskazał, że liczba pacjentów kierowanych do szpitali publicznych z roku na rok rosła. Władze prowincjonalne i ciała ustawodawcze popierały dotacje finansowe dla szpitali w celu poprawy stanu zdrowia społeczeństwa. Paweł Fiktus (Wrocław) scharakteryzował wkład Gustawa Roszkowskiego w zmiany prawa międzynarodowego w odniesieniu do organizacji lazaretów i opieki medycznej nad rannymi. Andreas Jüttemann (Drezno/Berlin) poświęcił uwagę pierwszemu sanatorium górskiemu dla chorych na gruźlicę, utworzonemu przez młodego lekarza Hermanna Brehmera. Sam szukał on miejsca, w którym nie wystąpiła jeszcze gruźlica, a ponadto istniały dogodne warunki do kuracji. Z tego powodu Brehmer utworzył sanatoryjny park, w którym również leczono chorych na płuca pacjentów. Alexander Obermüller (Erfurt) zwrócił uwagę na wiedeńskich wykonawców usług medycznych, którzy od początku lat 80. XIX wieku rozpowszechniali zarówno opiekę medyczną, jak i wiedzę także poza klinikami i szpitalami. Transportowali oni dorożkami do szpitali osoby wymagające pilnej pomocy medycznej.
Barbora Rambousková (Pardubice) zbadała na podstawie pamiętników lekarzy hierarchie wewnętrzne i praktyki społeczne w czeskich klinikach na początku XX wieku. Omówiła patriarchalną postawę ordynatorów wobec studentów medycyny, stawiając pytanie, jak funkcjonował męski autorytet i prestiż w różnych obszarach medycyny. W ostatnim referacie konferencji, który był wprowadzeniem do dyskusji końcowej, Darina Martykánová (Madryt) i Víctor Núñez-García (Sewilla) porównywali długie i żmudne przekształcenia szpitali w Hiszpanii i Imperium Osmańskim: od instytucji charytatywnych, przeznaczonych głównie dla osób ubogich, do ponadklasowych placówek jako ośrodków leczenia, działalności dydaktycznej i badań naukowych. Swobody polityczne w Hiszpanii, do których od lat 30. XIX wieku należał również kompleksowy ład konstytucyjny, być może nawet uniemożliwiały unowocześnienie szpitala jako instytucji, ponieważ umiarkowani politycy w parlamencie dawali głos Kościołowi katolickiemu i innym alternatywnym ośrodkom władzy. Nie chciały one, by państwo mieszało się do tego, co uważały za swoje pole działania. Ten pluralizm polityczny i instytucjonalny, słabiej ugruntowany w Imperium Osmańskim, mógł odbijać się negatywnie na tworzeniu solidniejszej publicznej infrastruktury medycznej, kształtowanej przez władze państwowe.
Konferencja „Hospitals and the Institutionalization of Health Care in Central and Eastern Europe in the long 19th Century” odbyła się w dniach 22–24 czerwca 2023 roku w filii w Pradze i została zorganizowana przez warszawski NIH wspólnie z Instytutem Historii Czech na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Karola w Pradze.
