Podróż papieża do Polski w 1979 roku

© C.H. Beck

Pierwsza podróż papieża Jana Pawła II do Polski w czerwcu 1979 roku uchodzi za ważny punkt zwrotny w polskiej historii najnowszej. Jaki jednak wpływ miała owa papieska wizyta w skali globalnej? To pytanie postawił prof. dr hab. Frank Bösch, dyrektor Centrum Badań nad Historią Najnowszą im. Leibniza w Poczdamie, w Wykładzie wtorkowym 26 stycznia 2021 roku. Profesor historii europejskiej XX wieku zaprezentował międzynarodowej, połączonej online publiczności swoją wydaną w 2019 roku książkę Zeitenwende 1979. Als die Welt von heute begann. Punktem wyjścia było umieszczenie przez referenta papieskiej pielgrzymki w kontekście innych wydarzeń roku 1979. Zdaniem historyka ten rok należy postrzegać jako „miękką” cezurę. Głównym wątkiem wykładu było wpisane w historię globalną oddziaływanie wydarzeń z 1979 roku na rozwój sytuacji w poszczególnych krajach i vice versa. W uzupełnieniu prof. Frank Bösch rozszerzył perspektywę na „przełomowy rok” 1989 jako doniosły punkt odniesienia (niemieckiej) historii. Podkreślił, że wydarzenia roku 1989 nie dadzą się wyjaśnić same z siebie.

W centrum wykładu autor umieścił strukturalne procesy przemian i komunikacji przed i po 1979 roku, dzięki którym wydarzenia (medialne) owego roku stały się w ogóle możliwe. Referent osadził tytułową podróż Jana Pawła II w kontekście rewolucji irańskiej i rewolucji sandinistowskiej w Nikaragui, uchodźców z Azji Południowo-Wschodniej nazywanych boat people, wzrostu popularności neoliberalizmu oraz gospodarczego otwarcia Chińskiej Republiki Ludowej. Za podstawę wszystkich tych zjawisk uznał dwie fundamentalne przemiany. Z jednej strony nastąpiła według niego zmiana sposobu korzystania z mediów. Pokazał ją na przykładzie wspomaganego medialnie konstruowania postaci nowych liderów (oprócz Jana Pawła II także Margaret Thatcher czy Deng Xiaopinga), którzy potrafili wywierać istotny wpływ na „bieg rzeczy”. Duże znaczenie przypisał też związanemu z przekazem na żywo charakterowi medium telewizji. Z drugiej strony lata siedemdziesiąte postrzegano zdaniem referenta generalnie jako okres kryzysów, a to za sprawą m.in. kryzysu naftowego, problemów ekologicznych i wyścigu zbrojeń. Ponadto w roku 1979 można było zaobserwować pękanie dwubiegunowego ładu światowego i wzmożone propagowanie „trzecich dróg”. 

Opisując konkretny przypadek papieskiej wizyty referent podkreślił z jednej strony szczególny charakter pielgrzymki – po 200 latach bez porównywalnych wypraw zagranicznych biskupi Rzymu zaczęli ponownie podróżować dopiero od pontyfikatu Pawła VI. Jan Paweł II wyraźnie przyćmił jednak swoich poprzedników pod względem intensywności podróżowania. Z drugiej strony akurat wizyta w ojczyźnie papieża ujawniła zdaniem prof. Böscha konflikt między państwem a Kościołem o jej charakter i sposób przedstawiania w polskich mediach państwowych. Jako szczególnie istotne aspekty referent wymienił w tym kontekście profesjonalne podejście papieża do środków masowego przekazu oraz rozwój telewizji. Scharakteryzował głowę Kościoła katolickiego jako reprezentatywny przykład ilustrujący opisane przez siebie wcześniej zjawisko konstruowania postaci liderów przez media. Właśnie spontaniczność papieża podczas jego wizyty oraz relacjonowanie jej non stop przez telewizję, która w swojej roli medium nadającego na żywo oddziaływała ponadto jako ochrona przed użyciem przemocy (przez państwo), sprawiły, że wydarzenia oddziaływały w nieocenzurowany, bezpośredni sposób.

Prof. dr hab. Frank Bösch zwrócił ponadto uwagę na zmianę postrzegania Polski, na co miało wpływ relacjonowanie pielgrzymki papieża w mediach. Fakt, że cały świat zdawał się patrzeć na Polskę, doprowadził jego zdaniem do diametralnego przeobrażenia wizerunku Polski w krajach zachodnich oraz upolitycznienia religii. Jednocześnie wskazał, że pod względem motywowanych religijnie ruchów (opozycyjnych) Polska nie była przypadkiem odosobnionym. W celu zilustrowania tego poglądu wyeksponował paralele z sytuacją w NRD i USA, konkludując, że przełomowy rok 1979 oznaczał również „powrót religii do sfery publicznej”. 

 

Końcowa dyskusja uwypukliła omawiane wcześniej znaczenie papieskiej podróży, a niektórzy spośród zabierających głos uczestników dzielili się osobistymi wspomnieniami o tamtym okresie, zgadzając się z postrzeganiem wizyty papieża jako „wydarzenia historycznego”. Poza tym dyskutowano o ocenie referenta dotyczącej pękania dwubiegunowego ładu światowego oraz o roli i funkcji mediów – zarówno w (dłuższym) okresie poprzedzającym, jak i w tworzeniu owych wydarzeń. Prof. dr hab. Frank Bösch wskazał przy tym na odmienne nasycenie elektroniczymi i analogowymi środkami masowego przekazu w poszczególnych regionach. W odniesieniu do zagadnienia stwierdzonej na wstępie relacji między strukturami a wydarzeniami zauważono, że wydarzenia można interpretować jako manifestacje strukturalnych procesów transformacji.

01
lut
Wystawa Dyskusja panelowa
Ausstellung: Bericht aus der belagerten Stadt Tschernihiw
Czytaj więcej