Konferencja "Szlachta bez granic? Tożsamości i reprezentacje w Prusach Królewskich i Książęcych" (Adel ohne Grenzen? Identitäten und Repräsentation zwischen Königlichem Preußen und Herzogtum Preußen) odbyła się 4 marca 2021 r. w Niemieckim Instytucie Historycznym w Warszawie (z powodu obostrzeń zdrowotnych – w formie online) w języku polskim oraz niemieckim. Głównymi tematami były reprezentacje artystyczne oraz problem tożsamości regionalnej i ponadregionalej szlachty w obu częściach Prus w epoce nowożytnej.
Po przywitaniu przez organizatorów – dr Sabine Jagodzinski (Warszawa) oraz Rahulę Kulkę (Cambridge, MA) – wykład wprowadzający wygłosiła prof. dr hab. Karin Friedrich (Aberdeen). Przedstawiła w nim najważniejsze problemy związane z historią nowożytnych Prus Królewskich i Książęcych, z naciskiem na problem tożsamości szlachty pruskiej, jej związków z Rzeczpospolitą oraz odmienność rozwoju politycznego i kulturowego obu części Prus. Wskazała na dominujące wśród lokalnej szlachty poczucie własnej, pruskiej odrębności przy jednoczesnej chęci utrzymania ścisłych związków z Rzeczpospolitą. Uwzględniła też w swoim wykładzie zmianę w podejściu do badań nad kulturą tego obszaru (odejście od pojęcia polonizacji czy germanizacji Prus).
Pierwszy panel – Kościoły i konfesje – poświęcony został kościelnym fundacjom szlachty dwóch największych konfesji w Prusach (luterańskiej i rzymsko-katolickiej). Dr Franciszek Skibiński (Toruń) przedstawił różne formy szlacheckiej sztuki sepulkralnej w kościołach miast pruskich, zarówno ewangelickich, jak i katolickich. Dr hab. Piotr Birecki (Toruń) podjął natomiast tematykę wpływu reformacji i ewangelickiej konfesjonalizacji w Księstwie Pruskim. Postawił przy tym tezę, iż ścisły luteranizm, dominujący wśród tamtejszego ziemiaństwa, wpłynęły na konserwatyzm i skostnienie lokalnej sztuki sakralnej. Wyjątkiem była reformowana szlachta związana z kalwińskim dworem książęcym, z powodów wyznaniowych otwarta na wpływy nowego stylu późnego renesansu niderlandzkiego.
Następny panel – Kult i liturgia – kontynuował zagadnienie wpływu szlachty na sztukę sakralną w Prusach. Prof. dr hab. Michał F. Woźniak (Toruń) przedstawił problematykę sprzętów liturgicznych fundowanych przez wyższe duchowieństwo katolickie. Wskazał na wpływ kontrowersji wyznaniowych na styl poszczególnych typów przedmiotów wykorzystywanych w liturgii, a także zwrócił uwagę na powstrzymywanie się od rodowych demonstracji potęgi w fundacjach pruskich w porównaniu z innymi terytoriami Rzeczpospolitej, co łączy z faktem dominacji protestanckich rzemieślników na tym terenie. Następnie wyniki swoich badań przedstawiła dr Sabine Jagodzinski (Warszawa). Na kilku przykładach kościołów w małych ośrodkach Prus Królewskich pokazała sposoby wyrażania tożsamości przez szlacheckich fundatorów, którzy poprzez przedstawienie konkretnych świętych patronów i postaci historycznych próbowali wykazać m. i. swoją lojalność wobec Rzeczpospolitej.
Ostatni panel – Świeckie symbole i władza – poświęcony został problemowi reprezentacji pruskiej szlachty w przestrzeni świeckiej. Dr Anna Oleńska (Warszawa) podejmując ten temat z nieco innej, porównującej perspektywy, przedstawiła postać polskiego magnata spoza Prus zlecającego swoje luksusowe zamierzenia często gdańskim warsztatom. Prof. dr hab. Sabine Bock (Schwerin) z kolei ukazała architekturę szlachecką w szerszym kontekście całego regionu południowego wybrzeża Bałtyku. Wyjaśniła przy tym zmiany stylistyczne na przestrzeni XVI-XVII wieku i podjęła problem wpływu sytuacji polityczno-ekonomicznej na rozwój zamierzeń architektonicznych szlachty w tym regionie. Tematem ostatniej prezentacji, autorstwa Rahula Kulki (Cambridge, MA), był album z rysunkami genealogicznymi nadwornego malarza królewskiego Johanna Hennenbergera oraz kwestia genealogii i heraldyki jako wyraz reprezentacji poczucia stanu szlacheckiego.
Referaty wygłoszone w trakcie niezwykle licznie odwiedzanych warsztatów online pokazały różnorodność form reprezentacji stanowej szlachty pruskiej oraz jej wpływu na rozwój lokalnej sztuki podjęły także problem identyfikacji wyznaniowej oraz politycznej szlachty Prus Królewskich oraz Prus Książęcych z ich nadrzędnymi regionami odniesienia i wywołały ożywione dyskusje naukowe.
