Wschód i Zachód po II wojnie światowej

Konferencja „Podwójny początek. Koniec II wojny światowej na Zachodzie i Wschodzie – demokratyzacja versus stalinizacja” była pierwszą od 16 miesięcy sesją naukową na żywo, zorganizowaną – z zachowaniem zasad higieny – w pomieszczeniach warszawskiego NIH. Impreza odbyła się 7–9 czerwca 2021 roku w formie hybrydowej i była transmitowana online na platformie Zoom. Ponad połowa aktywnych referentów i wszyscy organizatorzy byli obecni na miejscu, zapewniono też profesjonalne tłumaczenie symultaniczne z języka niemieckiego na polski i odwrotnie, które również było transmitowane na Zoomie.

Referentki i referenci z Niemiec, Polski, Francji, Włoch, Austrii, Rumunii i Czech zajęli się perspektywami Zachodu i Wschodu po II wojnie światowej. Większość konferencji była poświęcona zagadnieniu dualności perspektyw demokratycznego Zachodu i totalitarnego Wschodu z punktu widzenia ówczesnych protagonistów, w warunkach politycznych i strukturalnych panujących po zakończeniu wojny, ale zarazem również krytycznej refleksji nad tym pryzmatem i narracją. Ze strony NIH w Warszawie wystąpili prof. dr hab. Ruth Leiserowitz i prof. dr hab. Miloš Řezník. Prof. Leiserowitz wygłosiła referat o działalności i zwalczaniu tak zwanych „leśnych braci”, którzy po II wojnie światowej stawiali na Litwie zbrojny opór władzy komunistycznej i sowieckiej okupacji kraju. Dyrektor NIH przedstawił zaś porównanie perspektyw rozwojowych oraz problemów ruchów etniczno-regionalnych i lokalnych społeczeństw na Kaszubach, Łużycach, w Alzacji i w ladyńskiej części Tyrolu Południowego. Problematyką polską zajęli się zwłaszcza dr Karolina Ćwiek-Rogalska z Polskiej Akademii Nauk, która – również w perspektywie porównawczej – omówiła w ujęciu mikrohistorycznym ucieczkę, wypędzenie i osiedlenie nowej ludności na polskich Ziemiach Odzyskanych i w czechosłowackim Kraju Sudeckim, oraz prof. dr hab. Stefan Garsztecki z Chemnitz, który skupił uwagę na sprzeczności między sowietyzacją a umacnianiem świadomości narodowej we wczesnej Polsce Ludowej. Inne referaty dotyczyły koncepcji demokracji wśród niemieckich emigrantów, drogi Zachodu do „mniejszej Europy”, anglo-amerykańskich „geostrategii” do 1950 roku, komunistycznych represji w Rumunii i Czechosłowacji w latach 1945–1948 jako formy skanalizowanej demokracji, opartych na doświadczeniu perspektyw protagonistów historii na Ukrainie pod koniec wojny, dyskursów na temat sprawców i ofiar we Francji, skomplikowanych procesów demokratyzacji we Włoszech oraz „szczególnego przypadku” Austrii po wojnie.

Konferencję przygotowano we współpracy z Katedrą Historii Europejskiej XIX i XX wieku na Uniwersytecie w Chemnitz (Frank-Lothar Kroll) przy hojnym wsparciu ze strony Saksońskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Innym partnerem imprezy było Czeskie Centrum w Warszawie.