250. rocznica pierwszego rozbioru Rzeczpospolitej Obojga Narodów w 2022 roku jest okazją do krytycznej dyskusji i refleksji nad ogólną recepcją i interpretacją historyczną rozbiorów z perspektywy międzynarodowej. Przejęcie terytoriów Rzeczypospolitej wpłynęło nie tylko na losy Polski, ale także Litwy, Ukrainy, Białorusi oraz państw zaborczych. Należy zastanowić się nad rozbiorami jako wydarzeniem europejskim, którego skutki są zauważalne po dziś dzień. Nie ma wątpliwości, że rozbiory przyczyniły się do umocnienie pozycji Rosji w Europie Środkowo-Wschodniej. W jakim stopniu wojna w Ukrainie i konflikty w Białorusi dowodzą, że w gruncie rzeczy rozbiory były posunięciem decydującym o losach Europy?
W dyskusji chcemy także poruszyć temat dotyczący źródeł upadku Rzeczypospolitej. Czy nie był on głównie – w przeciwieństwie do opinii Lelewela – konsekwencją długotrwałych błędów społeczeństwa polskiego, niechęci do zmian oraz egoizmu szlachty? Przy wszystkich negatywach chcielibyśmy jednocześnie zastanowić się nad pozytywnymi skutkami rozbiorów. Dawka przemocy, która była konieczna do ich dokonania, nie zasługuje na pozytywną ocenę, jednak nie można zapominać, że dopiero zaborcy opodatkowali masowo szlachtę, znieśli pańszczyznę, zmodernizowali polską gospodarkę i stworzyli aparat administracyjny. Jak te dynamiczne przemiany zmieniły charakter poszczególnych regionów byłej Rzeczypospolitej?
Debaty Lelewelowskie, organizowane przez Niemiecki Instytut Historyczny, to forum, na którym dyskutowane są aktualnie kontrowersyjne zagadnienia polskiej historii w kontekście europejskim. W debatach uczestniczą czołowi specjaliści w zakresie historii Polski, Europy Wschodniej i Zachodniej oraz międzynarodowych nauk historycznych, podejmujący kontrowersyjną dyskusję panelową, do której zapraszana jest publiczność.
Zamierzeniem przedsięwzięcia jest skonfrontowanie nie tylko sprzecznych, wykluczających się często tez i opinii, ale także doprowadzenie do intensywnej wymiany poglądów różnorodnych naukowych środowisk historycznych. Dzięki temu następuje zarówno zgłębienie omawianej kwestii, jak i zaoferowane zostają możliwości różnorakiego podejścia metodycznego do danego problemu.
Paneliści:
Prof. nadzw. Christoph Augustynowicz, Uniwersytet Wiedeński
Dr hab. Agnieszka Pufelska, Nordost-Institut Lüneburg, Uniwersytet w Poczdamie
Prof. dr hab. Ramunė Šmigelskytė-Stukienė, Instytut Historyczny, Wilno
Prof. dr hab. Ruth Leiserowitz, Uniwersytet Humboldta w Berlinie, Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie
Prof. nadzw. Christoph Augustynowicz jest profesorem w Katedrze Studiów Wschodnioeuropejskich na Uniwersytecie Wiedeńskim. Jego zainteresowania badawcze obejmują historię społeczną Polski(-Litwy) ze szczególnym uwzględnieniem Żydów, obrazy i stereotypy Europy Wschodniej oraz historię historiografii (koncepcje wschodnioeuropejskie). Ostatnia monografia nosi tytuł: Kleine Kulturgeschichte Polens. Vom Mittelalter bis zum 21. Jahrhundert [Mała historia kulturalna Polski. Od średniowiecza do XXI wieku] (Wien 2017).
Dr hab. Agnieszka Pufelska jest asystentem naukowym w Instytucie Nordost na Uniwersytecie Hamburskim w Lüneburgu i profesorem historii nowożytnej i współczesnej na Uniwersytecie w Poczdamie. Jej badania koncentrują się na polskiej, niemieckiej i żydowskiej historii społecznej i kulturowej w XVIII-XX wieku. Jej ostatnia publikacja wspólnie z Felixem Ackermannem nosi tytuł: Preußen postcolonial [Prusy postkolonialne] (Göttingen 2022). Wcześniej była autorką m.in.: Der bessere Nachbar? Das polnische Preußenbild zwischen Politik und Kulturtransfer (1765-1795) [Lepszy sąsiad? Polski obraz Prus między polityką a transferem kulturowym (1765-1795)] (Berlin 2017).
Dr Ramunė Šmigelskytė-Stukienė jest starszym pracownikiem naukowym Litewskiego Instytutu Historii i profesorem Akademii Edukacyjnej Uniwersytetu Witolda Wielkiego (Vytauto Didžiojo universiteto Švietimo akademija). Zajmuje się historią polityczną Wielkiego Księstwa Litewskiego pod koniec XVIII wieku i rozwojem instytucji politycznych państwa polsko-litewskiego. Jej najnowsza publikacja to Miestas, dvaras, kaimas: Lietuvos Didžiojoje Kunigaikątystėje ir Lenkijos karalystėje XVI-XVIII a [Miasto, dwór, wieś: w Wielkim Księstwie Litewskim i Królestwie Polskim w XVI-XVIII wieku] (Wilno 2018).
Prof. dr Ruth Leiserowitz jest profesorem historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie i wicedyrektorem Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Jej badania koncentrują się na europejskiej historii XIX i XX wieku. Ostatnia monografia to Heldenhafte Zeiten. Die polnischen Erinnerungen an die Revolutions- und Napoleonischen Kriege 1815–1945 [Bohaterskie czasy. Polskie wspomnienia o wojnach rewolucyjnych i napoleońskich 1815–1945] (Paderborn 2017).
